۸ مارس، روز جهانی زنان، فرصتی است برای مرور و گرامیداشت تلاش‌ها و دستاوردهای زنان، فعالان حقوق زنان و پیشرفت‌های مرتبط با حقوق زنان و برابری جنسیتی در سطوح و عرصه‌های گوناگون. همچنین مجالی است برای برنامه‌ریزی در جهت دستیابی به برابری جنسیتی به شکل هدفمند و پایدار. شناسایی کاستی‌ها در مقررات و دستورالعمل‌ها، فرایندها و سیاست‌های موجود و برنامه‌ریزی در جهت بهبود برنامه‌ها و عملکرد سازمان‌های مردم نهاد و شرکت‌ها از دریچه برابری جنسیتی یکی از اقداماتی است که می‌توان برای آن برنامه‌ریزی کرد.
ترویج برابری جنسیتی نه تنها یک مسئله اخلاقی و اجتماعی است، بلکه به عنوان یک استراتژی ارتقایی برای سازمان‌ها و جوامع به شمار می‌رود. از این رو، اهمیت بازنگری سیاست‌ها و روندهای سازمانی از منظر برابری امری ضروری برای توسعه و پیشرفت هر جامعه‌ای است.
در این مطلب که به مناسبت ۸ مارس ۲۰۲۴ (۱۸ اسفند ۱۴۰۲) آماده کرده‌ایم، ابتدا به اهمیت خودارزیابی سازمانی از منظر برابری جنسیتی می‌پردازیم و در ادامه مجموعه‌ای از سوالات راهنمای خودارزیابی سازمانی برای سنجش وضعیت برابری جنسیتی در سازمان‌های مردم نهاد و شرکت‌ها ارائه می‌کنیم. در انتها نیز اقدامات پیشنهادی را برای بهبود عملکرد و برنامه‌های سازمان‌ها در زمینه برابری جنسیتی بر می‌شماریم.
عدالت اجتماعی و ترویج فرصت‌های برابر:
بازبینی سیاست‌ها و روندهای سازمانی به منظور ترویج برابری جنسیتی، به ایجاد فرصت‌های برابر برای زنان و مردان در دسترسی به شغل، پیشرفت حرفه‌ای و دستیابی به منافع اجتماعی و اقتصادی کمک می‌کند. این اقدام نه تنها به عنوان یک اصل اخلاقی، بلکه به عنوان یک راهبرد اجتماعی برای ایجاد عدالت اجتماعی مورد توجه قرار می‌گیرد.
تعامل و مشارکت متنوع افراد:
سازمان‌های مردم‌نهاد نیازمند تعامل و مشارکت افراد هستند تا بتوانند بهترین خدمات را به جوامع ارائه دهند. ارتقا برابری جنسیتی در داخل این سازمان‌ها، باعث افزایش تنوع و نوآوری در تصمیم‌گیری‌ها و عملکرد آنها می‌شود.
افزایش اثربخشی و پایداری سازمان:
بازبینی سیاست‌ها و روندهای سازمان‌های مردم‌نهاد و شرکت‌ها از منظر برابری جنسیتی، به افزایش اثربخشی و پایداری این سازمان‌ها کمک می‌کند. زیرا این اقدامات باعث می‌شود که منابع انسانی به بهترین شکل ممکن مورد استفاده قرار بگیرند و همچنین به ایجاد روابط مثبت و سازنده در داخل سازمان کمک می‌کند.
افزایش بهره‌وری، نوآوری و خلاقیت:
با ترویج برابری جنسیتی، سازمان‌ها به طیف متنوع‌تری از استعدادها دست می‌یابند. حضور افراد با داشتن تجربه‌ها و دیدگاه‌های مختلف، منابع بیشتری برای نوآوری و خلاقیت فراهم می‌کند و در نتیجه بهره‌وری و عملکرد سازمانی را ارتقا می‌دهد.
مدیریت ریسک:
تبعیض جنسیتی می‌تواند منجر به ایجاد نارضایتی، اختلافات داخلی و در نتیجه افزایش نرخ ترک محیط کار و فعالیت شود. با افزایش برابری جنسیتی و پذیرش تفاوت‌ها، سازمان‌ها می‌توانند ریسک اختلافات داخلی را کاهش دهند و محیط کار مثبتی را ایجاد و حفظ کنند.
ایجاد فرهنگ سازمانی منعطف و پیشرو برای پذیرش زنان:
بازبینی سیاست‌ها و روندهای سازمانی از منظر برابری جنسیتی، به ایجاد یک فرهنگ سازمانی منعطف و پیشرو کمک می‌کند. این اقدام باعث افزایش مشارکت زنان در تصمیم‌گیری‌های کلیدی، تعادل بیشتر بین کار و زندگی خانوادگی، و ارتقای روحیه همکاری و تعامل در سازمان می‌شود.
جذب مراجع/مشتری جدید و افزایش فرصت برای ارایه خدمات:
با توجه به نیازها و ترجیحات متفاوت مردان و زنان، سازمان‌هایی که سیاست‌ها، خدمات، و محصولات خود را به شکلی طراحی می‌کنند که به تمام این ترجیحات پاسخ دهند، قادر به جذب بازار جدید و افزایش سودآوری خود می‌شوند.
حفظ و ارتقای اعتبار:
سازمان‌ها و شرکت‌هایی که به برابری جنسیتی توجه می‌کنند و اقداماتی برای ترویج آن انجام می‌دهند، معمولا به عنوان سازمان‌هایی اخلاقی، اجتماعی و پویا شناخته می‌شوند. این ارتباط می‌تواند به حفظ اعتبار و ارتقای شهرت سازمان و موفقیت بیشتر آن کمک کند.
چک لیست ارزیابی برابری جنسیتی در سازمان‌ها
حال که اهمیت برابری جنسیتی در عملکرد و برنامه‌های سازمانی را می‌دانیم، نگاهی بیندازیم به مراحل اصلی و مجموعه‌ای از پرسش‌های کلیدی که می‌تواند به‌صورت یک راهنمای ساده‌سازی شده یا چک لیست به مدیران سازمان‌ها و کارآفرینان برای بررسی و بهبود وضعیت برابری جنسیتی در سازمان کمک کند.
مرحله ۱: تحلیل وضعیت فعلی:
الف. تجزیه و تحلیل نسبت مردان به زنان در سازمان:
– آیا تعداد زنان و مردان در هر سطح واحد سازمانی متوازن است؟
– آیا زنان و مردان در مرحله استخدام از فرصت‌های برابر برخوردارند؟
– آیا زنان و مردان در پست‌های مدیریتی و اجرایی برابر هستند؟
– آیا زنان و مردان به طور برابر در تصمیم‌گیری‌های کلیدی سازمان شرکت می‌کنند؟
ب. تحلیل حقوق و مزایا:
– آیا زنان و مردان حقوق، مزایا و پاداش برابر دریافت می‌کنند؟
– آیا تفاوت در دستمزد و پاداش به عنوان نتیجه تبعیض جنسیتی مشاهده می‌شود؟
– آیا سیاست‌هایی برای اعمال دستمزد برابر و مزایای مساوی بین زنان و مردان وجود دارد؟
-آیا یک کمیته واحد برای نظارت بر حقوق عادلانه کار در سازمان وجود دارد؟
مرحله ۲: ارزیابی سیاست‌ها و رویه‌ها:
ج. بررسی سیاست‌ها و آیین‌نامه‌ها:
– آیا سیاست‌ها و آیین‌نامه‌ها از زاویه برابری جنسیتی ارزیابی شده‌اند؟
– آیا سیاست‌ها و رویه‌هایی برای جلوگیری از تبعیض جنسیتی در نظر گرفته شده‌اند؟
– آیا رویه‌هایی برای گزارش دادن و ردیابی تبعیض جنسیتی وجود دارد؟
– آیا سازمان برنامه‌هایی برای ارتقای حضور و مشارکت زنان در سطوح مدیریتی دارد؟
مرحله ۳: تدابیر بهبود:
د. توسعه و پیاده‌سازی سیاست‌های برابری جنسیتی:
– آیا سیاست‌ها و رویه‌های جدیدی برای تضمین برابری جنسیتی ارائه شده‌اند؟
– آیا برنامه‌های آموزشی برای آگاهی‌بخشی در مورد برابری جنسیتی موجود است؟
– آیا سیاست‌ها و رویه‌ها به موازات تغییرات اجتماعی به‌روزرسانی می‌شوند؟
– آیا ابزارها و سیاست‌هایی برای ارتقا تعادل بین زندگی شخصی و حرفه‌ای تعبیه شده است؟
– آیا امکانات مرتبط با مراقبت از فرزندان و پشتیبانی از خانواده ارائه می‌شود؟
مرحله ۴: نظارت و ارزیابی:
ه. ایجاد ساز و کارهای نظارت:
– آیا کمیته‌هایی برای نظارت بر برابری جنسیتی وجود دارد؟
– آیا سیستمی برای پاسخگویی به موارد تبعیض جنسیتی موجود است؟
– آیا مکانیسم‌هایی برای ارزیابی مداوم عملکرد سیاست‌ها و رویه‌های برابری جنسیتی وجود دارد؟
– آیا ابزارها و فرآیندهایی برای اصلاح سیاست‌ها و رویه‌های برابری جنسیتی وجود دارد؟
– آیا زنان و مردان به طور مساوی به فرصت‌های آموزشی و آموزش حرفه‌ای دسترسی دارند؟
– آیا مکانیزمی برای ایجاد فرصت‌های پیشرفت و ارتقا شغلی برابر برای زنان و مردان وجود دارد؟
مرحله ۵: دسترسی به اطلاعات و آگاهی‌بخشی:
ی. ارتباطات و آگاهی‌بخشی:
– آیا اطلاعات درباره سیاست‌ها و رویه‌های برابری جنسیتی به همه کارکنان ارایه شده است؟
– آیا برنامه‌های آموزشی و آگاهی‌بخشی برای کارکنان و مدیران در مورد اهمیت برابری جنسیتی اجرا می‌شوند؟
– آیا سازمان راه‌های ارتباطی جهت ارایه اطلاعات درباره برابری جنسیتی با جامعه بیرونی دارد؟
اقدامات پیشنهادی برای ارتقای برابری جنسیتی در سازمان‌ها بر اساس نتایج چک‌لیست
۱. تشکیل کارگروه برای اجرای تغییرات لازم:
تشکیل یک گروه کاری یا کمیته متشکل از نمایندگان گروه‌های مختلف سازمان، از جمله مدیران، کارکنان، و نمایندگان جنسیت‌ها و اقلیت‌های مختلف برای بررسی نتایج چک‌لیست و اجرای اصلاحات.
۲. تدوین برنامه اقدام:
بر اساس نتایج چک‌لیست، تدوین یک برنامه اقدام که اقدامات مشخص و زمان‌بندی شده برای بهبود هر یک از موارد شناسایی شده را شامل بشود.
۳. آموزش و آگاهی‌بخشی:
برگزاری دوره‌های آموزشی برای تمام کارکنان با هدف آگاهی‌بخشی درباره اهمیت برابری جنسیتی، تبعیض جنسیتی، و راهکارهای اجرایی برای بهبود وضعیت.
۴. تغییرات در سیاست‌ها و آیین‌نامه‌ها:
با توجه به نتایج چک لیست، بازنگری و اصلاح سیاست‌ها و آیین‌نامه‌ها به منظور تضمین رعایت برابری جنسیتی و حذف تبعیض‌ها.
۵. تشویق به حضور زنان در سطوح تصمیم‌گیری:
اتخاذ اقداماتی برای تشویق زنان به شرکت در فرآیندهای تصمیم‌گیری و ارتقای آنها به سطوح مدیریتی بالاتر.
۶. ارتقا فرهنگ سازمانی:
ایجاد یک فرهنگ سازمانی که برابری جنسیتی را ترویج کرده و تمام اعضای سازمان را به احترام و شناخت ارزش‌های مشترک جنسیت‌ها و گروه‌های اقلیت مختلف تشویق کند.
۷. ارزیابی مداوم:
برنامه‌ریزی برای ارزیابی مداوم و پیگیری اجرای اقدامات اصلاحی و تاثیرات آنها بر روی ارتقای برابری جنسیتی در سازمان.
ارزیابی و بازنگری سیاست‌ها و روندهای سازمانی به منظور تضمین رفتار عادلانه و ارتقای برابری جنسیتی از جمله مسوولیت‌های اخلاقی و اجتماعی سازمان‌ها است و از جنبه‌های اقتصادی، عملکرد سازمانی و تاثیرگذاری بسیار مهم است. به امید اینکه استفاده از چک‌لیست برابری جنسیتی و به کار بستن اقدامات پیشنهاد شده، علاوه بر بهبود و تقویت عملکرد سازمان‌ها، برای ایجاد ساختارهای عادلانه و پایدار اجتماعی موثر باشد.
تهیه و تدوین: مدرسه پرتو