یکی از مهم‌ترین ابزارهای هر شهروند برای تاثیرگذاری بر سیاست‌گذاران عمومی «دوربین» است. ترکیبی از عکس، فیلم و صدا، شهروندان را قادر می‌سازد تا صدای افراد جامعه باشند. در واقع شهروندان می‌توانند با مستند کردن نیازها و تجربیات افراد جامعه، تصویری اثرگذار به سیاست‌گذاران ارائه کنند. تصویری که آنها را به تفکر و اقدام وا می‌دارد.
اقشار فرودست جامعه معمولا به دلیل موانع ساختاری موجود اعم از موانع زبانی، نژادی، قومی و جنسیتی و یا فقر در بیان مشکلات خود و متقاعد کردن سیاست‌گذاران به پذیرش این مشکلات و حل آن با چالش‌های جدی مواجه هستند. شهروندان/فعالان مدنی با تصویربرداری از مشکلات و گذاشتن صدا یا متن روی تصاویر، واقعیت‌های جامعه را برای سیاست‌گذاران به نمایش می‌گذارند و آنها را به قبول و اقدام برای ایجاد تغییرات اجتماعی متقاعد می‌سازند.
بنابراین عکاسی مستند اثرگذارترین نوع تولید محتوا برای تاثیرگذاری بر سیاست گذران عمومی است.
چون:
- تصاویر بعد آموزشی دارد؛
- اعضای جامعه از طریق عکاسی مستند، در ایجاد و تعریف خط‌‌مشی عمومی جامعه مشارکت دارند؛ یعنی افراد جامعه مسیر تغییرات اجتماعی را ترسیم می‌کنند؛
- شهروند-خبرنگاران و فعالان مدنی را قادر می‌سازد تا سیاست‌گذاران عمومی را به تماشای این تصاویر فرا خوانند و باب مذاکره با آنها را باز کنند؛
- عکاسی مستند با هدف اقدام عملی، فردی و جمعی انجام می‌شود؛
- سیاست‌گذاران نمی‌توانند منکر حقیقت شوند یا وجود مشکلات را انکار کنند؛
- با عکس می‌توان سیاست‌گذاران را پاسخگو کرد، چرا‌که مکان و زمان وقایع روشن است و راه فرار برای آنها باقی نمی‌گذارد؛
- با عکس می‌توان مردم را قدرتمند کرد بدون اینکه لازم باشد آنها را به میدان آورد. بلکه عکس‌های آنها قدرت آنها را می‌سازد.
- یک عکس بیش از صد مقاله می‌تواند اثرگذار باشد؛
از این رو، طراحی و اجرای یک پروژه «فتو-ویس» می‌تواند گامی موثر برای تغییر سیاست‌ها و تاثیر بر سیاست‌گذاران عمومی و جامعه باشد.
فتو-ویس چیست و چه الزاماتی دارد؟
Photovoice یک فرآیند عکاسی مستند مشارکتی است که در آن گروه عکاسی یا عکاس می‌کوشد از طریق عکاسی، محدودیت‌های ناشی از معلولیت، فقر، موانع زبانی، نژاد، طبقه، قومیت، جنسیت یا فرهنگ را با تلفیق هنر عکاسی و تجربه فردی از واقعیت‌های زندگی، به صدایی قدرتمند تبدیل کند تا مشوق سیاست‌گذاران و تصمیم‌گیران برای حرکت به سمت تغییرات اجتماعی باشد.
لازمه این مهم عبارت است از:
- استفاده از تکنیک عکاسی؛
- جلب «مشارکت و همفکری» Collaboration اعضای جامعه در پروسه تصویربرداری و خلق روایت تصویری؛ (فوتو ویس می‌تواند انفرادی باشد ولی زمانی که به اقدام عملی جمعی تبدیل شود اثرگذاری آن بیشتر خواهد بود)؛
- داشتن داستان و عکس‌هایی که داستان را روایت کند؛
- جلب توجه سیاست‌گذاران و وادشتن آنها به تماشای عکس‌ها؛
- گشودن باب گفتگوی جمعی، تبدیل مساله به گفتمان عمومی؛
فتو ویس به مثابه یک کار جمعی
فتو-ویس یک کار جمعی است زیرا:
- عکاسی برای تغییرات اجتماعی، به رخ کشیدن تکنیک هنری نیست، بلکه به تصویر کشیدن احساس ما از مساله‌ای است که نسبت به آن دغدغه داریم. پس تجمع احساسات یک گروه در کنار هم، پیام تاثیرگذاری را به مخاطب منتقل می‌کند.
- فتو-ویس وقتی به صورت جمعی انجام می‌شود، هر کس یک بعد مساله را به تصویر می‌کشد، مجموعه‌ای که بدست می‌آید یک پیام مشترک را به مخاطب منتقل می‌کند.
- در یک پروژه فتو-ویس، عکاسان با هم رقابت نمی‌کنند بلکه کار همدیگر را تکمیل می‌کنند. به همین دلیل لازم است در طول پروژه نشست‌های مداومی برای بررسی عکس‌ها برگزار و پیرامون اثرگذاری آن گفتگو و صحبت شود.
- ملاک انتخاب عکس در یک پروژه فتو-ویس داشتن پاسخ قانع کننده نسبت به پرسش های زیر است:
- نقطه قوت تصویر چیست؟
- آیا عکس با موضوع ارتباط برقرار می‌کند؟
- آیا عکس پیام خاصی به مخاطب منتقل می‌کند؟
- آیا تصویر ذهن مخاطب را مشغول می‌کند؟
- آیا تصویر ذهن را به حل مساله و بهبود وضعیت سوق می‌دهد؟
- آیا تصویر به لحاظ تکنیک‌های عکاسی از اصول اولیه پیروی کرده است؟
داستان و عکس‌های روایت کننده آن
وقتی هدف فتو-ویس ایجاد تغییرات اجتماعی است، باید متوجه بود که عکس به مثابه ابزاری برای تغییر عمل می‌کند. پس یک پروژه فتو-ویس زمانی به نتیجه می‌رسد که در پس زمینه هر تصویر یک داستان یا بخشی از یک داستان، روایت شود. به همین دلیل بسیار اهمیت دارد تا در مواجهه مخاطب با تصویر، فضای ذهنی او درگیر مشاهده، درک، تخیل و قصد عکاس از تصویری که ارائه می‌کند، شود.
مهم‌ترین مسئله در فتو-ویس «افزایش تمرکز روی محتوای تولیدی است» به این معنا که عکاس پیش از آنکه شروع به عکاسی کند، روی محتوایی که قرار است تولید کند تحقیق و اطلاعات جالب توجهی جمع کرده و به تجزیه و تحلیل درستی از مساله رسیده است.
کار فتو-ویس تبدیل شهروندان (مشارکت‌کنندگان در پروژه) به ناظران اجتماعی و استفاده از عکس برای مذاکره و گفتگو با سیاست‌گذاران است. این مهم زمانی اتفاق می‌افتد که عکس‌ها چنان واقعیت را به تصویر کشیده باشند که سیاست‌گذاران را در موقعیت تلاش برای تغییر قرار دهد.
آنچه یک داستان را بی‌اثر می‌کند، بهره‌برداری نادرست از وقایعی است که به تصویر کشیده می‌شود. دلسوزی و ارتباط در یک داستان به نگاه انسانی‌ای که عکاس به موضوع دارد، باز می‌گردد. پس باید داستان را به انسانی‌ترین شکل روایت کرد. دنبال سوء‌استفاده از مسائل و مشکلات نبود، بلکه با نگاهی انسانی به موضوعات و تلاش برای انتقال احساس و عاطفه خود از طریق عکاسی، بیشترین تاثیر را بر مخاطب داشت.
انتخاب سوژه فتو-ویس
وقتی هدف ایجاد یک تغییر اجتماعی یا تغییر و اصلاح قوانین و یا پاسخگو کردن سیاست‌گذاران و مجریان است، موضوع عکاسی باید بر ارزش‌های اجتماعی و نیازهای جامعه استوار باشد.
پاسخ به این سوال‌ها می‌تواند در انتخاب سوژه موثر باشد:
- آیا موضوع ارزش تمرکز دارد؟
- کدام بخش از جامعه متاثر از موضوع است؟ (اینجا کمیت مطرح نیست بلکه اثرگذاری مهم است حتی روی یک نفر.)
- آیا می‌توان درد و رنجی را کاهش داد؟
- آیا مشکلی را عیان می‌سازد؟
در واقع کارکرد فتو-ویس برجسته کردن مسائل و مشکلات اقشار جامعه است. هر درد و رنجی در جامعه با طراحی و اجرای یک پروژه فتو-ویس می‌تواند مورد توجه قرار گیرد.
گام به گام یک پروژه فتو-ویس یا عکاسی ترویجی
هر پروژه فتو-ویس نیاز به اجرایی کردن ۱۱ گام زیر دارد:
۱- سوژه یابی و انتخاب موضوع عکاسی؛
۲- تهیه دوربین و لوازم به تصویر کشیدن موضوع؛
۳- تعیین اهداف و نتایج مورد نظر، پروژه عکاسی چه موضوعی را می‌خواهد به تصویر بکشد و هدف از تصویربرداری چیست؟ چه تغییری مدنظر است؟
۴- آموزش (عکاسی ترویجی) برگزاری دوره آموزشی عکاسی ترویجی برای مشارکت کنندگان؛
۵- عکاسی؛
۶- برگزاری جلسات گروهی، جلساتی با مشارکت شرکت‌کنندگان در پروژه ضروری است تا آنها روند تکمیل پروژه را با هدایت هدفمند مربی به پیش ببرند؛
۷- بررسی تکنیکی و انتقادی عکس‌ها، بررسی عکس‌های گرفته شده با نگاه انتقادی اعم از مفهومی و تکنیکی، کمک می‌کند که اعضای گروه عکس‌های بهتری بگیرند. در این نشست‌ها دعوت از عکاسان حرفه‌ای بسیار کمک کننده است.
۸- بررسی داستان و روایتی که با لنز دوربین ثبت و ضبط شده‌اند. تمام اهمیت عکاسی ترویجی داستانی است که با لنز دوربین روایت می کنیم. در نشست‌های گروهی باید موضوعی که روایت می‌کنید مورد بحث قرار گیرد؛
۹- انتخاب سیاست‌گذارانی که باید به تماشای عکس‌ها دعوت شوند. شناسایی سیاست‌گذارانی که دغدغه مسایل اجتماعی دارند و یا سیاست‌گذارانی که به رای شهروندان نیاز دارند و دعوت از آنها برای شرکت در نمایشگاهی که از مجموعه عکس‌ها برگزار می‌کنید، گام دیگری است که باید قبل از برگزاری نمایشگاه انجام داد.
۱۰- برگزاری نمایشگاه؛
۱۱- دعوت از سیاست‌گذاران، روزنامه‌نگاران، محققان و هر گروهی که می‌تواند در ایجاد تغییرات نقش موثر داشته باشد و ایجاد زمینه گفتگو در خصوص مسائل مطرح در نمایشگاه؛
یک نمونه موفق از یک پروژه فتو-ویس
مسائل و مشکلات اجتماعی و محدودیت‌های ناشی از معلولیت، فقر، موانع زبانی، نژاد، طبقه، قومیت، جنسیت یا فرهنگ زمانی حل می‌شود که اعضای جامعه صدای خود را بلند و قدرتی برای تغییر ایجاد کنند. «فتو-ویس» پاسخی قدرتمند به این نیاز است. فتو-ویس در واقع تلفیق هنر عکاسی و تجربه فردی از واقعیت‌های زندگی است که به صدایی قدرتمند تبدیل و سیاست‌گذاران را وادار به ایجاد تغییرات می‌کند.
تهیه و تدوین: مدرسه پرتو