نهم آگوست ۲۰۱۴ یک نوجوان آمریکایی به نام مایکل براون هدف گلوله پلیس شهر فرگوسن در ایالت میزوری آمریکا قرار گرفت و کشته شد.
فرگوسن شهری کوچک است که جمعیت غالب آن را سیاه‌پوستان تشکیل می‌دهند اما تقریباْ تمامی افسران پلیس، سفیدپوست هستند. روند رسیدگی به پرونده، که از دید شهروندان، ناعادلانه و به نوعی جانبداری از پلیس سفیدپوست بود، اعتراضات گسترده‌ای را از طرف سیاه‌پوستان شهر برانگیخت.
در اعتراض به این اتفاق و روند رسیدگی قضایی به آن، مجموعه‌ای از حرکت‌های ترویجی، اول در منطقه و سپس در سراسر کشور، شکل و شدت گرفت که توانست با سازماندهی و جلب حمایت اقشار مختلف جامعه آمریکا صدای دادخواهی خود را به بلندپایه‌ترین مسئولین این کشور برساند، تا جایی که رئیس جمهور آمریکا باراک اوباما نیز به آن واکنش نشان داد. دادستان کل کشور هم مستقیماْ در روند رسیدگی قضایی به پرونده قتل براون درگیر شد تا از اجرای عدالت، اطمینان حاصل کند.
با توجه به تمامی این نکات که جزئیات آن را در ادامه از نظر خواهیم گذراند، از دید بسیاری، مرگ مایکل براون و اعتراضات پس از آن، نقطه عطفی در جنبش ضد تبعیض نژادی در آمریکا محسوب می‌شود.
پیش‌زمینه ماجرا
طبق گفته افسر ضارب، او از مایکل براون خواسته که در قسمت سواره‌رو خیابان راه نرود و پس از بی‌توجهی وی به اخطار پلیس، میان آن‌ها درگیری رخ داده است. این که این درگیری چطور شروع شده که در نهایت منجر به شلیک به براون گردیده است، دقیقاْ مشخص نیست و تا به امروز روایت‌های ضد و نقیضی در مورد چگونگی رخ دادن ماجرا مطرح شده است. افسر پلیس ادعا می‌کند که براون قصد داشته به او حمله کند و او فقط از خود دفاع کرده است؛ اما شاهدان عینی حرف‌های دیگری می‌زنند. عده‌ای می‌گویند براون از ماشین فاصله داشته و حتی دستانش را به نشانه تسلیم بالا برده و عده دیگری می‌گویند براون به سمت خودروی پلیس رفته است. آنچه که طبق شواهد باقیمانده در صحنه برای همه مشخص است، این است که پلیس دو بار از داخل خودرو و ۱۰ بار از بیرون به براون شلیک کرده است؛ یعنی روی هم رفته ۱۲ بار! ضمن آن که دو مورد از شلیک‌ها به سر او بوده که خود این امر بسیار جنجال‌برانگیز شد.
کشته شدن مایکل براون به این شکل، خاطره مرگ تریوان مارتین را زنده کرد؛ نوجوان ۱۷ ساله سیاه‌پوستی که در سال ۲۰۱۲ به ضرب گلوله نگهبان خصوصی یک ساختمان از پای درآمد. مرگ مارتین نیز اعتراض‌های گسترده‌ای را در پی داشت. بی‌گناه شناخته شدن ضارب مارتین در سال ۲۰۱۳ و حال، کشته شدن یک نوجوان دیگر به دست پلیس، داغ بسیاری را تازه کرد و موج نویی از اعتراضات را در سراسر آمریکا برانگیخت. این اعتراضات و درخواست‌ها برای تغییر در وضعیت برخورد با رنگین‌پوستان به ویژه در سیستم جزایی و کیفری آمریکا، در طی روزها و ماه‌های پس از کشته شدن براون اشکال مختلفی به خود گرفت و به صورت‌های مختلف ابراز شد. در ادامه، سه واکنش از مهم‌ترین واکنش‌های ترویجی به این مسئله را بررسی می‌کنیم:
ائتلاف «واکنش فرگوسن»
در اکتبر ۲۰۱۴، سه سازمان مردم نهاد که روی تبعیض نژادی علیه سیاه‌پوستان کار می‌کنند با کمک عده‌ای از فعالان اجتماعی و سازمان‌های محلی در فرگوسن، ائتلاف «واکنش فرگوسن» را راه‌اندازی کردند تا بتوانند به شکلی موثر این حرکت اجتماعی را سازماندهی کرده و از قربانیان تبعیض نژادی در ایالت میسوری بهتر حمایت کنند. آن‌ها یک راهپیمایی چهار روزه را سازماندهی کردند و توانستند بیش از هزار نفر معترض را از سراسر کشور آمریکا در مرکز شهر سنت لوئیز ایالت میسوری گرد هم آورند تا به روند محاکمه افسر ضارب اعتراض کنند.
پس از سازماندهی موفقیت‌آمیز این راهپیمایی، این ائتلافِ حمایتی، فعالیت خود را گسترش داده و با آگاه‌سازی در موارد گوناگون به حمایت از احیای حقوق قربانیان تبعیض نژادی می‌پردازد.
برای مثال، بخشی از تارنمای این ائتلاف به آگاه‌سازی درباره حقوق شهروندان- به ویژه سیاه‌پوستان- اختصاص دارد. از آنجایی که بسیاری از سیاه‌پوستان آمریکایی از حقوق شهروندی خود به خوبی آگاه نیستند و نمی‌دانند مثلاْ هنگام دستگیری توسط پلیس باید چگونه برخورد کنند و اگر مورد خشونت واقع شدند، چگونه از حقوق خود دفاع نمایند، اطلاع‌رسانی در حوزه حقوق شهروندی می‌تواند گامی موثر در راستای مبارزه با تبعیض نژادی باشد. به علاوه، آمار و ارقام نشان می‌دهد که ریسک دستگیری جوانان سیاه‌پوست آمریکایی توسط پلیس به مراتب بیش از جوانان سفیدپوست است؛ در نتیجه، ترویج‌گران این حوزه باید اولویت بالایی را به آگاه‌سازی و اطلاع‌رسانی به سیاه‌پوستان درباره حقوق شهروندی اختصاص دهند.
ابتکار دیگر تارنمای «واکنش فرگوسون» این است که یک شماره تلفن اضطراری را در اختیار مخاطب قرار می‌دهد که در صورت تماس با آن می‌توانند درخواست وکیل مجانی کنند، چرا که داشتن وکیل حقوقی در مواقع دستگیری بسیار حائز اهمیت است.
کارزار «زندگی سیاهان مهم است»
کارزار «زندگی سیاهان مهم است» در سال ۲۰۱۲ در اعتراض به بی‌گناه شناخته شدن قاتل مارتین ۱۷ ساله با هشتگ#BlackLivesMatter (#زندگی_سیاهان_مهم_است) توسط سه زن فعال سیاه‌پوست آمریکایی به راه افتاد و با قتل مایکل براون در فرگوسن شدت گرفت. این کارزار، یک جنبش بین‌المللی برای احقاق حقوق سیاه‌پوستان در دنیا و نمونه یک واکنش ترویج‌گرایانه است.
پس از قتل براون، این کارزار با اشاره به این که با وجودی که سیاه‌پوستان تنها ۱۳ درصد جمعیت ایالات متحده را تشکیل می‌دهند، یک سوم کسانی که در درگیری با پلیس کشته می‌شوند سیاه‌پوست هستند، مطالبات خود را این‌گونه بیان کرد:
- عدالت برای خانواده مایکل براون و دیگر قربانیان تبعیض علیه سیاه‌پوستان
- توسعه یک سیاست ملی در زمینه کاهش خشونت‌هایی که براساس قانون علیه سیاه‌پوستان صورت می‌گیرد (تغییر قوانین نژادپرستانه)
- انتشار اسامی تمامی افسران درگیر در قتل سیاه‌پوستان در ۵ سال گذشته
- اختصاص بودجه بیشتر تا سال ۲۰۱۶ برای ایجاد اشتغال، ساخت مدارس و تامین مسکن برای سیاه‌پوستان
این کارزار پس از اعلام اهداف خود، یک برنامه چهار روزه را آغاز کرد که شامل حرکت از مسیرهای مختلف به سمت فرگوسن در روز اول و دوم، همبستگی و تعامل با اعضای جامعه محلی در فرگوسن در روز سوم و تدوین گام‌های عملی با اعضای جامعه محلی برای اعمال خواسته‌های کارزار برای رسیدن به اهدافشان در روز چهارم بود. در پایان، شرکت‌کنندگان در حالی به جامعه محلی خود بازمی‌گشتند که دارای گام‌های تدوین شده و یکسان با اعضای کارزار در سراسر کشور بودند. سازمان‌دهندگان این حرکت امیدوار بودند که این سفر به یک روش استاندارد برای همبستگی در میان جوامع سیاه‌پوست بدل شود. آن‌ها با فروش «روبان‌های آگاه‌سازی» و مچ‌بندهایی با نوشته «زندگی سیاهان مهم است» علاوه بر جمع‌آوری کمک مالی، به این همبستگی می‌افزودند.
«دست‌ها بالاست، شلیک نکن!»
پس از این که عده‌ای از شاهدان عینی مطرح کردند که براون پیش از کشته شدن، دست‌هایش را بالا برده و فریاد «شلیک نکن» سرداده و با این وجود مورد حمله پلیس قرار گرفته است، عبارت «دست‌ها بالاست، شلیک نکن» به عنوان نمادی برای اعتراض تبدیل شد. استفاده از هشتگ #HandsUpDontShoot هم در فضای مجازی شروع شد و شدت گرفت و عکس‌های کاربران از نژادهای مختلف که دستان خود را به نشانه تسلیم بالا برده بودند در فضای مجازی منتشر شد.
در ۳۰ نوامبر ۲۰۱۴ ، در یک حرکت نمادین عده‌ای از بازیکنان تیم فوتبال سنت لوئیز در یکی از بازی‌های لیگ ملی فوتبال آمریکا، در حالی که دست‌هایشان را بالای سرشان برده بودند وارد زمین بازی شدند! اعتراض چهره‌های محبوب ورزشی به تبعیض نژادی از طریق این حرکت نمادین، اهمیت ویژه‌ای داشت.
یک روز پس از این اتفاق، در یکم دسامبر در کنگره آمریکا تعدادی از نمایندگان کنگره با اجرای حرکتی مشابه، حمایت خود را از جنبش‌های ضد تبعیض نژادی اعلام کردند.
دستاوردهای کارزارهای ترویج‌گری پس از اتفاقات فرگوسن
ارزیابی موفقیت و یا عدم موفقیت پروژه‌ها و اقدامات ترویج و حمایت‌گری ساده نیست؛ در بسیاری از موارد، سال‌ها زمان لازم است تا یک فعالیت ترویج‌گری به هدف خود برسد، به ویژه اگر این هدف در راستای تغییر رفتار اعضای نهادی گسترده مانند پلیس آمریکا باشد.
اما آنچه که حائز اهمیت است دستاوردهای کوچک و بزرگ این اقدامات ترویج‌گری در راستای تحقق هدف نهایی است. از جمله دستاوردهای ترویج‌گران فعال در جنبش فرگوسن، می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- سازماندهی جمعیت سفیدپوست در کنار سیاه‌پوستان
- بسیج تعداد قابل توجهی از شهروندان آمریکایی ، در فضای حقیقی و مجازی برای اعتراض به تبعیض نژادی (در حداقل ۱۷۰ شهر مختلف آمریکا در واکنش به واقع فرگوسن تجمع برگزار شد)
- اعلام حمایت تعدادی از سربازان ارتش آمریکا از معترضان در یک نامه سرگشاده
- صحبت کردن باراک اوباما رئیس جمهور آمریکا و دیگر مقامات بلندپایه این کشور درباره این مسئله و اذعان آن‌ها به وجود نژادپرستی در برخی نهادهای کشور آمریکا با وجود گذشت پنج دهه از جنبش حقوق مدنی برای سیاه‌پوستان
- اخراج تعدادی از کارمندان اداره پلیس فرگوسن به دلیل فاش شدن ایمیل‌های نژادپرستانه‌شان توسط وزارت دادگستری
- بازتاب گسترده وقایع فرگوسن در رسانه‌های سراسر دنیا و جلب حمایت مردم از اقشار و کشورهای مختلف مانند پیوستن راهبان تبتی به اعتراض فرگوسن در ۱۷ آگوست
با در نظر گرفتن تمامی این نکات و روند ماجرا به نظر می‌رسد نتوان نقطه پایانی برای ماجرای فرگوسن قائل شد، بلکه می‌توان آن را غازگر جنبش مدنی نوین علیه نژادپرستی در آمریکا دانست…