این روزها در مورد فساد زیاد می‌شنویم.اما چقدر دقیقا می‌دانیم فساد چیست؟ برای درک بهتر مفهوم فساد و روشن کردن حد و مرز آن نیازمند تعریفی دقیق‌تر از فساد هستیم.بررسی تعریف‌های مختلف و پیدا کردن عناصر مهم و مشترک آنان، یک تعریف تلفیقی و کاربردی از فساد به ما می‌دهد.در ادامه چند تعریف مختلف و عناصر مشترک آنان را بررسی می‌کنیم.
تعریف رسمی فساد
در ایران، سازمان برنامه و بودجه تعریف مشخصی از فساد دارد. بنا به این تعریف، دو اقدام مشخص مصداق فساد قلمداد می‌شود:
الف – اقدامات مامورین دولتی که با ھدف استنفاع و بھره برداری برای خود یا اشخاص دیگر یا در قبال دریافت مال برای خود یا اشخاص دیگر صورت می‌گیرد.
ب – اقدامات اشخاص حقیقی یا حقوقی با ھدف استنفاع و بھره برداری برای خود یا اشخاص دیگر در قبال پرداخت مال به ماموران دولت که به منظور برخورداری از مزایا و امتیازات از راه‌ھای غیر صحیح انجام می پذیرد.
تعریف بین‌المللی از فساد
سازمان شفافیت بین‌الملل یک سازمان غیرانتفاعی است که در تلاش برای مبارزه با فساد در سطح جهانی با کمکِ جامعه مدنی است. سازمان شفافیت بین‌الملل، فساد را سواستفاده از اختیارهای تفویض‌شده [یک مقام یا منصب ِ انتخابی یا انتصابی] برای نفع شخصی تعریف می‌کند.
علاوه بر سازمان شفافیت بین‌الملل، بانک جهانی که بیشتر بر موضوعات مالی متمرکز است، صرفا فساد مالی را مورد توجه قرار‌داده و آن را سواستفاده از قدرت دولتی برای تصاحب نفع شخصـی تعریف کرده‌است.
تعریف نظری از فساد
رابرت کلیتگارد از محققان برجسته حوزه فساد، یک فرمول برای تعریف فساد پیشنهاد می‌کند. او معتقد است فساد وقتی رخ می‌دهد که انحصار و اختیار در کار باشد اما پاسخگویی یا مسؤولیت برقرار نباشد. فرمول پیشنهادی او به این شکل است:
انحصار + اختیار – پاسخگویی = فساد
عناصر مهم و مشترک
علاوه بر تعاریف بالا، تعریف‌های دیگری از فساد وجود دارد که در بسیاری از این تعاریف عناصر مشترکی دیده می‌شود. توجه به عناصر مشترکِ تعاریف مختلف فساد به ما کمک خواهد کرد تا درک دقیق‌تری از مفهوم فساد به دست بیاوریم.
عنصر اول: امانت
امانت «چیز»ی است که به دیگری سپرده می‌شود. اما فردی که این «چیز» به صورت امانت به او سپرده می‌شود، نمی‌تواند بدون رضایتِ صاحبِ آن «چیز» در آن امانت دخل و تصرف کند یا از آن به سود خود استفاده کند.
عنصر دوم: اختیار و قدرت تصمیم‌گیری
کسی که آن امانت را در دست دارد در واقع از «اختیار» یا «قدرت تصمیم‌گیری» در مورد آن امانت برخوردار می‌شود. به عبارت دیگر، موضوع اصلی در واگذاری امانت، همان اختیار یا قدرت تصمیم‌گیری است.
عنصر سوم: مسؤولیت و پاسخگویی
هر اختیاری همراه است با مسؤولیت. یعنی به ازای هر اختیاری که به فرد یا به یک گروه واگذار می‌شود برای او مسؤولیتی نیز ایجاد می‌شود. به همین دلیل، آن فرد یا گروهِ دارای اختیار باید در مورد میزان و نحوه استفاده از آن اختیار پاسخگو باشد.
اگر به این سه عنصر توجه کنیم، مفهوم فساد روشن‌تر خواهد شد. به عبارت دیگر فساد در جایی رخ می‌دهد که:
۱. امانتی به شخص یا گروهی واگذار شده باشد.
۲. آن شخص یا گروه اختیار تصمیم‌گیری و دخل و تصرف در آن امانت را داشته‌باشند.
۳. آن شخص یا گروه به جای آن‌که از این اختیار «فقط و فقط» در جهت خواست و منفعت واگذار‌کننده آن امانت یا اختیار استفاده کنند، از آن به نفع خود یا گروه خود استفاده کنند. فساد از این جا آغاز می‌شود.
۴. به همین دلیل، آن شخص یا گروه به دلیل سواستفاده از قدرتی که به صورت امانت در اختیار آن‌ها بود، یا همان فسادی که مرتکب شده‌اند، مسئول‌اند و باید پاسخگو باشند. در عرف رایج این سواستفاده از امانت را «خیانت» در امانت می‌نامند.
حال که می‌دانیم «امانت» یک عنصر مهم در شناخت مفهوم فساد است، می‌توانیم با دقت به مصادیق خیانت در امانت، راهی به شناخت فساد بیابیم.این آشنایی بیشتر با تعاریف مختلف فساد و عناصر مشترک آن به تمایز انواع فساد و تشخیص موارد فساد کمک می‌کند. شناخت فساد یک گام مهم برای مقابله با آن است.