دوم اسفند (بیست و یکم فوریه) به عنوان «روز جهانی زبان مادری» شناخته می‌شود و همه ساله در سراسر جهان جشن گرفته می‌شود. هدف از انتخاب چنین روزی این است که ملل مختلف تشویق شوند تا به زبان مادری خود و گویش‌های مختلف آن بیشتر اهمیت بدهند و در حفظ هویت فرهنگی خود بکوشند. روز جهانی زبان مادری سعی می‌کند تا افراد را به حفظ دانش زبان مادری خود برانگیزاند، حتی زمانی که در حال یادگیری و یا استفاده از زبان و یا گویش دیگری هستند. به مناسبت این روز در سراسر دنیا، سازمان‌ها و انجمن‌های مختلف، فعالیت‌های متعددی از جمله سمینار، کلاس، کنفرانس و جشنواره برگزار می‌کنند تا اهمیت تنوع فرهنگی و زبانی را یادآوری کنند و آن را گرامی بدارند. این روز بنا دارد تا صلح و چندزبانی را ترویج دهد و به حفظ تمامی زبان‌های دنیا کمک کند.
تاریخچه تعیین روز جهانی زبان مادری به تقریبا بیست سال پیش برمی‌گردد؛ وقتی‌که در سال ۱۹۹۹، سازمان آموزشی، علمی و فرهنگی ملل متحد (یونسکو) برای نخستین بار ۲۱ فوریه را به عنوان روز جهانی زبان مادری اعلام کرد. اما پیشینه این انتخاب به سال‌ها قبل‌تر از آن می‌رسد. برگزیدن بیست و یکم فوریه در واقع به رسمیت شناختن جنبش زبان بنگالی در سال ۱۹۵۲ بود که به‌دنبال تقسیم کشور هند و به وجود آمدن کشور‌های پاکستان و بنگلادش به‌راه افتاد. پس از آزادی هند از استعمار بریتانیا در سال ۱۹۴۷، شبه قاره هند به دو کشور مسلمان و هندو تجزیه شد. بخش مسلمان آن (پاکستان)، خود شامل دو بخش کوچکتر پاکستان شرقی (بنگلادش امروزی) و پاکستان غربی (پاکستان امروزی) بود؛ اما این دو هر چند که دینی مشترک داشتند، از لحاظ فرهنگی و زبانی با هم متفاوت بودند. تنش‌ها بین دو بخش پاکستان در سال ۱۹۴۸ و با اعلام اردو به عنوان زبان رسمی کشور توسط دولت پاکستان بالا گرفت و به اعتراضات گسترده‌ای در بخش شرقی (بنگلادش امروزی) انجامید. در سرکوب این اعتراضات توسط پلیس پاکستان در فوریه ۱۹۵۲، چهار دانشجوی دانشگاه داکا در دفاع از زبان مادری‌شان کشته شدند. این اختلافات در نهایت در سال ۱۹۷۱ به تجزیه پاکستان و استقلال بنگلادش انجامید و اکنون هر ساله در ۲۱فوریه به یاد آنهایی که دردفاع از حق زبان مادری‌شان جان باختند، روز جهانی زبان مادری گرامی داشته می‌شود.
زبان‌ها نقش پیچیده‌ای در هویت، ترکیب اجتماعی، ارتباطات، آموزش و پیشرفت جوامع دارند و از اهمیت حیاتی برای مردم در همه نقاط زمین برخوردار هستند. با این حال، به دلیل روند سریع جهانی شدن، امروزه بسیاری از زبان‌ها در معرض خطر انقراض قرار دارند و بسیاری از زبان‌ها نیز به طور کامل فراموش شده‌اند. با از بین رفتن زبان‌ها، تنوع غنی فرهنگی جهان نیز از بین می‌رود و این خطری بزرگ برای بشریت است.
طبق یافته‌های اخیر ، حدود ۴۳ درصد از شش هزار گویش تخمین زده شده موجود در کره زمین در معرض خطر نابودی هستند. در نظام‌های آموزش امروز تنها چند صد زبان موجود آموزش داده می‌شوند و فقط کمتر از صد زبان در دنیای دیجیتال مورد استفاده قرار می‌گیرند. این زنگ خطری برای زنده نگه داشتن تنوع فرهنگی و زبانی دنیاست.
ما روز جهانی زبان مادری را برای ترویج تنوع زبانی و فرهنگی جشن می‌گیریم. زبان‌ها عناصر اصلی به وجود آمدن و حفاظت از میراث فرهنگی ما هستند. گرامی داشتن روز جهانی زبان مادری نه تنها به تقویت تنوع زبانی و فرهنگی و آموزش چند زبانی کمک می‌کند، بلکه به ایجاد آگاهی کامل از سنت‌های زبانی و فرهنگی در سراسر جهان نیز می‌انجامد.
بهترین راه برای گرامیداشت چنین روزی، به اشتراک گذاشتن تجربه‌های موفق در زمینه حفظ تنوع زبانی در دنیاست. به همین مناسبت، در ادامه این مقاله تجربه ترویج تنوع زبانی در کشور اندونزی را با شما به اشتراک می‌گذاریم.
«باسابالی»؛ ابزاری برای ترویج تنوع زبانی
باسابالی ابزاری دیجیتال است که برای حفظ زبان‌های محلی و با همکاری دانشمندان، دولت‌ها، هنرمندان و اعضای جوامع محلی داخل و خارج از بالی ساخته شده است. باسابالی سعی دارد با تغییر نگرش مردم نسبت به ترویج و قدردانی از تنوع زبانی به حفظ و تقویت زبان‌های محلی کمک کند.
ابزار «باسابالی ویکی BASAbali Wiki» یک فرهنگ لغت، دانش‌نامه و کتابخانه مجازی چند رسانه‌ای و چندزبانه (بالیایی-اندونزیایی-انگلیسی) است که قصد دارد با ایجاد حس مالکیت، زبان‌های محلی در معرض خطر را احیا کند. افراد محلی بالی و نیز جوامع بین‌المللی همگی دعوت شده‌اند تا در تولید محتوا به هر شکلی که می‌توانند به زبان‌های محلی، ملی و بین‌المللی کمک کنند. تیمی از متخصصان نیز بر کیفیت مطالب تولید شده نظارت می‌کنند.
رئیس هیات مدیره «باسابالی ویکی» می‌گوید: «ما متوجه شدیم که برای گسترش و تقویت سواد، به ویژه به زبان‌های محلی، نباید تنها به تولید منابع بسنده کنیم. فهمیدیم که باید جامعه مدنی را در توسعه هنجارهای اجتماعی در زمینه سواد و چندزبانی درگیر کنیم.»
برای یک کودک به زبان محلی بخوانید
مخاطبان اصلی پروژه باسابالی، نسل جوان به ویژه زنان هستند و از زمان راه‌اندازی ویکی باسابالی در سال ۲۰۱۱ بیش از نیم میلیون نفر از آن استفاده کرده‌اند.
رئیس گروه باسابالی می‌گوید: «ما برای گسترش کاربران، به طور ویژه جوانانِ از تحصیل بازمانده، زنان و دختران را هدف گرفتیم… هدف ما این است که نوادگان و فرزندان این نسل ارزش سواد و چندزبانه بودن را بدانند. ما کودکان را به طور مستقیم مورد توجه قرار می‌دهیم و نوجوانان و جوانان را نیز همین طور، چرا که آنها الگویی برای همتاهای جوان‌تر از خودشان هستند و می‌توانند جوی مناسب برای خواندن، نوشتن و استفاده از زبان‌های محلی، ملی و بین‌المللی ایجاد کنند.»
زمانی که مطلبی به یک زبان ارسال می‌شود، از کاربران خواسته می‌شود که اگر می‌توانند متن را به دو زبان دیگر نیز برگردانند. به این شکل، از «باسابالی ویکی» به عنوان یک مرجع بالیایی و یک ابزار ترجمه برای زبان‌های اندونزیایی و انگلیسی استفاده می‌شود. تیمی از افراد متخصص نیز در صورت لزوم به ترجمه و ویرایش متون کمک می‌کنند.
در پنج سال گذشته، باسابالی موفق شده است تعداد قابل توجهی از والدین، جوانان و کودکان را در طرح خود مشارکت دهد و اکنون می‌خواهد طرح خود را با دیگر انجمن‌های زبانی به اشتراک بگذارد و فرهنگ لغت و کتابخانه مجازی خود را با تمرکز ویژه روی جوانان، دختران و جوامع به‌حاشیه رانده شده گسترش دهد. برنامه‌های دیگر این پروژه شامل ایجاد کتاب‌های چند زبانه که در آن یک ابرقهرمان نوجوان حامی محیط زیست حضور دارد می‌شود. پیام این گروه برای گرامی داشت روز جهانی زبان مادری بسیار ساده است: «هدیه‌ای ماندگار کادو بدهید: برای یک کودک به زبان محلی بخوانید.»
لازم به ذکر است که این پروژه جایزه سوادآموزی یونسکو را در سال گذشته از آن خود کرده است.
تهیه و تدوین: مدرسه پرتو