گروه تمرکزی نوعی از مصاحبه‌ی گروهی است که در آن چند نفر شرکت‌کننده و یک تسهیل‌گر یا گرداننده (به غیر از تسهیل‌گر) حاضر هستند؛ سوال‌ها درباره‌ی موضوع خاصی هستند و تاکید بر معنایابی مشترک (joint construction of meaning) بین شرکتکنندگان و پژوهش‌گران است. بر این اساس، گروه تمرکزی شامل عناصری از دو شیوه‌ی مختلف است: مصاحبه‌ی گروهی که انتخاب پاسخ‌دهندگان آن بر اساس درگیری آنها با موقعیت خاصی است (مرتون و دیگران، ۱۹۵۶: صفحه ۳) و از آنها درباره‌ی آن درگیری سوال می‌شود.
مصاحبه‌ی متمرکز (focused interview) می‌تواند با اشخاص، هم به صورت انفرادی و هم به صورت گروهی انجام شود. بنابراین شیوه‌ی گروه تمرکزی عنصر هم‌کنش بین گروه‌ها را به مصاحبه متمرکز ضمیمه می‌کند و از مصاحبه گروهی هدفمندتر است.
بیش‌تر محققانی که از گروه تمرکزی استفاده می‌کنند، در تحقیق کیفی این کار را انجام می‌دهند. یعنی آنها صریحا به دنبال آشکار کردن نگاه‌های مختلف درباره یک موضوع در یک گروه هستند و هدف‌شان استخراج این نگاه‌ها و رویکردها بدون ساختار از پیش تنظیم شده هستند. کسی که جلسه‌ی گروه تمرکزی را اداره می‌کند را میانجی (moderator) یا تسهیل‌گر (facilitator) می‌نامند، تسهیل‌گر یا مدیر، وظیفه هدایت جلسه را دارد.
نکته‌ای که باید در نظر داشت رشد استفاده از گروه‌های تمرکزی آنلاین است. با این‌که گروه‌های تمرکزی آنلاین در زمان کوتاه‌تری نسبت به گروه تمرکزی رودررو انجام می‌شوند، اما مقدار قابل توجهی داده‌ی مرتبط، از آنها حاصل می‌شود (رید Reid و ریدReid ، ۲۰۰۵). وقتی به این شیوه از دیدگاه صرفه‌جویی در وقت و هزینه نگاه می‌کنیم، واضح است که استفاده از گروه‌های تمرکزی آنلاین در آینده محبوب‌تر هم خواهند شد.
تفاوت گروه تمرکزی و مصاحبه
در تحقیق کیفی از روش‌های متنوعی برای جمع آوری داده‌ها استفاده می شود. استفاده از مصاحبه گروه تمرکزی یا Focus Group یکی از کارآمدترین روش‌هاست. اغلب وقتی صحبت از مصاحبه می‌شود به یک مصاحبه‌کننده و یک مصاحبه‌شونده فکر می‌کنیم. اما گروه تمرکزی همان‌طور که از نامش پیداست جز مصاحبه‌های گروهی محسوب می‌شود با این تفاوت‌ها:
گروه تمرکزی معمولا روی یک موضوع خاص یا یک عنوان که قرار است عمیقا بررسی شود تاکید دارد اما مصاحبه گروهی اغلب باز و گسترده است.
مصاحبه گروهی گاهی برای صرفه‌جویی در زمان و هزینه انجام می‌شود، ولی دلیل استفاده از روش گروه تمرکزی بررسی یک مساله، محصول، برنامه، خدمات و غیره است تسهیل‌گر در یک گروه تمرکزی، چگونگی پاسخ‌های شرکت‌کننده‌ها را نسبت به دیدگاه‌های دیگر افراد در گروه و همچنین چگونگی شکل گرفتن یک دیدگاه را به واسطه بحث و اثر متقابل مطالعه کنند.
فهرست بازبینی (چک لیست)
مهم است فهرست کارهایی که باید انجام شود تهیه کرده و از انجام آنها مطمئن شوید:
·آیا شیوه‌ای شفاف و فراگیر برای معرفی موضوع پژوهش به شرکتکنندگان ارائه کرده‌اید؟
•آیا سوال‌ها و موضوعاتی را که طراحی کرده‌اید همه سوال‌های پژوهشی شما را پوشش می‌دهند؟
•آیا پرسش‌نامه را با پاسخ‌های یک گروه نمونه ارزیابی کرده‌اید؟
• آیا استراتژی مناسب برای تشویق مشارکت در گروه تمرکزی دارید؟
• آیا درباره‌ی این‌که در صورت غایب بودن چند تن از شرکتکنندگان در جلسه چه کار خواهید کرد فکر کرده‌اید؟
· آیا طرح جلسه شما اجازه می‌دهد که موضوعات و مسائل پیش‌بینی نشده وارد بحث شوند؟
· آیا ساختار سوال‌های شما شفاف و به آسانی قابل درک است؟
· آیا سوال‌ها برای شرکتکنندگان در گروه تمرکزی موضوعیت دارد؟
· آیا طرح سوال‌ها طوری است شرکتکنندگان را به پرهیز از جواب “آری” یا “نه” دادن تشویق کند؟
· آیا سوال‌ها منجر به گفتگو و بحث گروهی می‌شوند؟
· آیا سوال‌های شما طوری طراحی شده‌اند که دیدگاه پاسخ‌دهندگان را بدون تحمیل اعتقادهای پژوهش‌گران، به دست آورند؟
· آیا با محیط جلسه(ها) آشنا هستید؟
· آیا با ابزار صوتی و تصویری خود آشنایی کامل دارید و آیا آماده استفاده هستند؟
· آیا به چگونگی ارائه شخص خود – مانند این‌که چه لباسی خواهید پوشید – فکر کرده‌اید؟
· آیا استراتژی برای مقابله با سکوت دارید؟
· آیا استراتژی برای تشویق شرکتکنندگان خجالتی دارید؟
·آیا استراتژی برای مقابله با کسانی که بیش از اندازه صحبت می‌کنند و مانع شرکت دیگران می‌شوند دارید؟
· آیا استراتژی برای چگونگی و مقدار دخالت خود در بحث‌های گروه تمرکزی دارید؟
· آیا استراتژی برای مقابله با بحث‌های انحرافی در گروه تمرکزی دارید؟
· آیا تمام مطالب و داده‌های کمکی را که می‌خواهید در طول جلسه ارائه کنید (مانند عکس‌ها، جدول‌ها، بریده‌های فیلمی و پرونده‌های پژوهشی) را قبل از جلسه مرور کرده‌اید؟
تحلیل و بررسی داده‌ها
بعد از اجرای جلسه، همه‌ی نظرات ارائه شده باید گردآوری، بررسی و تحلیل شوند. در این مرحله شما باید این موارد را رعایت کنید:
– خلاصه‌برداری از جلسه (یا جلسه‌ها، در صورتی که بیش از یک جلسه برگزار کرده‌اید): تسهیل‌گر جلسه بعد از بازخوانی دوباره‌ی یاد‌داشت‌ها مرور جلسه از همه‌ی نظرات و ایده‌های ارائه شده خلاصه‌ای تهیه می‌کند. این کار بهتر است ظرف ۲۴ ساعت از انجام جلسه‌ی گروه تمرکز انجام شود تا مطالب طرح شده در جلسه فراموش نشوند.
– تحلیل داده‌ها: برای این کار در یک جلسه همه‌ی خلاصه‌برداری‌ها را مرور کنید و به این نکته‌ها دقت داشته باشید:
• نکات و نظرات مطرح شده را به ترتیب در مورد هر سوال بازنویسی کنید
• به مضمون یا گرایش مشترکی که بین داده‌ها وجود دارد توجه کنید (دنبال نظرات یا ایده‌های مشابه و تکرار شده، و یا کلید‌واژه‌های تکرار شده بگردید(
• به نظرات و ایده‌های غیر منتظره یا جالبی که ارزش توجه کردن و پی‌گیری دارند توجه کنید.
نکات قابل توجه
·گروه تمرکزی گروهی است که برای کاوش موضوع خاصی تشکیل می‌شود.
·تسهیل‌گر این گروه معمولا سعی می‌کند کمتر دخالت کند. اما برخی اوقات لازم است که تسهیل‌گر برای پیش‌برد بحث ها سوال‌های خاصی را مطرح کند، به ویژه اگر بین شرکتکنندگان اختلاف نظر درگیرد.
·تاکید بر معنایابی مشترک بین شرکتکنندگان است.
·از همه‌ی موارد و نکات ارائه شده یادداشت برداری کنید و در صورت توان همه‌ی جلسه را ضبط کنید. سعی کنید همه‌ی اتفاقات و حتی رفتار‌ها و واکنش‌های افراد نسبت به سوال‌ها و یا پاسخ‌های یکدیگر را یادداشت و ضبط کنید.
·نظرات و ایده‌های ارائه شده را روی یک تخته یا کاغذ برزگی که برای همه قابل رویت باشد خلاصه‌نویسی کنید. نظری که هر فرد می‌دهد را به همراه اسم آن فرد بنویسید
·جلب نظر افراد برای مشارکت در گروه‌های تمرکزی با مسائل مختلفی روبرو است. به ویژه این‌که از گروه‌بندی‌های طبیعی استفاده کنیم یا برای انتخاب شرکتکنندگان به معیارهای طبقه‌بندی کننده رجوع کنیم.
·مشارکت گروهی عنصر مهمی از گفتگو است.