معمولا فیش حقوقی برای کسانی که کار می‌کنند، آرامش خاطر، رضایت یا شادمانی به همراه می‌آورد. اما به همان اندازه هم می‌تواند بازنمای بی‌عدالتی‌ای باشد که ناشی از نابرابری‌های مستمر میان زنان و مردان در محیط‌های کاری است. شکاف جنسیتی دستمزد در مشاغل دارای بهره‌وری یکسان در سطح جهان ۱۶ درصد است. یعنی زنان شاغل به طور میانگین ۸۴ درصد از دستمزد مردان را برای یک کار مشابه دریافت می‌کنند. این تفاوت دستمزد حتی برای زنان مهاجر و دارای فرزند بیشتر می‌شود. طبق تحقیق انجام شده توسط دانشگاه صنعتی شریف روی هزینه و درآمد خانوار در مناطق شهری ایران بین سال‌های ۸۴ تا ۹۰، هرچه میزان تحصیلات زنان بالاتر برود، شکاف جنسیتی دستمزد کمتر می‌شود. یعنی هرچه زنان تخصص کمتری داشته باشند احتمال بیشتری دارد که نسبت به همکاران مرد خود دستمزد پایین‌تری دریافت کنند. با این حال تبعیض جنسیتی در دستمزد وجود دارد و در بخش خصوصی بیشتر از بخش دولتی است.
شکاف دستمزد، عواقب ناراحت‌کننده‌ای در زندگی زنان و خانواده‌های آنها دارد که در شرایط بحرانی تشدید هم می‌شوند. به طور مثال تخمین زده می‌شود که با آغاز بحران کوید ۱۹، زندگی نزدیک به ۹۶میلیون نفر به فقر مفرط کشیده شده و تعداد کل زنان و دخترانی که با روزی یک دلار و نود سنت زندگی می‌کنند را به ۴۳۲ میلیون رسانده است. بنابراین در تحلیل شرایط ناشی از کوید ۱۹ و برنامه‌ریزی برای مقابله با عواقب آن باید درباره شکاف جنسیتی دستمزد و آنچه که باید انجام شود تعمق کنیم.
وقتی از دستمزد برابر برای کار برابر می‌گوییم، یعنی چه؟
دستمزد برابر یعنی این‌که همه شاغلین حق دارند حقوق برابر برای کار با بهره‌وری یکسان دریافت کنند. در حالی‌که به نظر می‌رسد، این عبارت به خودی خود گویاست اما رویه‌ها نشان می‌دهند که برای تحقق این برابری هنوز مشکلاتی وجود دارند. کار با ارزش برابر می‌تواند به معنای کار مشابه یا نزدیک به هم باشد. همینطور به معنای دو شغلی است که مشابه نیستند اما ارزش برابر دارند. تفکیک این دسته‌بندی به این دلیل مهم است که کار زنان و مردان ممکن است از لحاظ کیفیت، مهارت، مسوولیت‌ها یا شرایط کاری متفاوت باشد اما ارزش برابر داشته باشد. در نتیجه مستلزم دستمزد برابر هستند. به طور مثال یک شغل مرتبط با ساخت و ساز که غالبا مردان آن را انجام می‌دهند می‌تواند ارزش مشابه با شغلی مثل پرستاری کودک که اغلب زنان به آن اشتغال دارند داشته باشد. با این حال کار در مهد کودک دستمزد خیلی پایین‌تری نسبت به شغل ساخت و ساز دارد. در همین تابستان گذشته نیوزیلند قانون دستمزد برابر را تصویب کرد که در آن گفته شده کار زنان و مردان می‌تواند متفاوت باشد اما در صورتی که ارزش برابر داشته باشند، دستمزد برابر به آنها تعلق خواهد گرفت. این قانون شامل کار در صنایعی خواهد شد که غالبا زنان در آن مشغول به کار هستند. همچنین دستمزد برابر، بیمه، سود سهام، حق سفر و سایر مزایای شغلی را هم در بر می‌گیرد.
چرا شکاف جنسیتی در دستمزدها هنوز ادامه دارد؟
شکاف جنسیتی در دستمزدها ریشه در نابرابری‌های ساختاری دارد. زنان و به‌طور خاص زنانِ مهاجر در بازار کار غیررسمی حضور بسیار گسترده‌ای دارند. کافی است به اطراف خود نگاه کنید. از فروشندگان دوره گرد تا کارگران خانگی یا نیروی کار در کافی‌شاپ‌ها و زمین‌های کشاورزی اغلب زن هستند. مشاغل غیررسمی هم اصولا در حوزه کنترل قانونگذار قرار ندارند. همین امر موجب می‌شود که شرایط کاری ناامن باشد، دستمزدها پایین و کارگران بدون برخورداری از بیمه و مزایای شغلی کار کنند. علاوه بر حضور گسترده در مشاغل غیررسمی و ناپایدار، زنان ۳ برابر مردان کار خانگی و مراقبت از فرزند انجام می‌دهند. اموری که در واقع ستون محافظ خانواده‌ها، اجتماعات و اقتصادها در سراسر دنیا هستند، اما ارزش مالی این فعالیت‌ها هنوز به رسمیت شناخته نشده است. وظایف مادری هم به نوبه خود شکاف دستمزد را بیشتر می‌کند. مثلا به دلیل کمیِ ساعت کار مادران (به دلیل مراقبت از فرزندانشان)، از دستمزد و متعاقب آن مزایای شغلی آنها کاسته می‌شود. در بیشتر صنایع هم تدبیری برای مراقبت از فرزندان زنان کارگر در نظر گرفته نشده است. از طرف دیگر، کلیشه‌های جنسیتی در تعاریف شغلی و رویه‌های استخدام تاثیر می‌گذارند و زنان به عنوان نیروی کار غیرماهر و یا دارای مهارت کم در نظر گرفته می‌شوند. به قول اَبی وامباک Abby Wambach، فوتبالیست آمریکایی و قهرمان جام جهانی فوتبال زنان مشکل تنها شکاف جنسیتی در دستمزد نیست، بلکه شکاف در فرصت‌ها و حتی برابر دیدن زنان با مردان هم هست. اَبی توصیه می‌کند: اگر می‌بینی که با تو عادلانه رفتار نمی‌شود، به خاطر ترس از تکان دادن قایق منتظر نمان. قایق را تکان بده.
چرا از بین بردن شکاف جنسیتی در دستمزدها امری فوری و ضروری است؟
همچنان که دولت‌ها در حال تغییر رویه‌ها و برنامه‌ریزی به دلیل شرایط جدید ناشی از کوید ۱۹ هستند، ضروری است که ما زنان کارگر را در اولویت‌بندی این برنامه‌ها قرار دهیم. اکثر افراد شاغل در خط مقدم مقابله با کوید زنان هستند. بخش قابل توجهی از کادر مراقبتی و بهداشتی از جمله پزشکان، پرستاران و مددکاران زن هستند و بنابراین در معرض فشار و استرس‌های زیادی قرار دارند. به علاوه به خاطر شرایط کوید ۱۹ کسانی که دستمزد کمتری داشته و دارند بیشتر از همیشه در معرض خطر از دست دادن شغل‌شان بوده و هستند.
چه‌کار باید کرد؟
برای پر کردن شکاف جنسیتی در دستمزدها بیش از همه نیاز به رسمیت بخشیدن به بازار کار غیررسمیِ و توجه به شرایط کارگران این بخش و حمایت‌های قانونی از آنها داریم. چیدی کینگ Chidi King که متخصص حوزه دستمزد برابر است، می‌گوید: یک کار بسیار موثر و سریع برای کم کردن این شکاف، بالا بردن حداقل دستمزد است به این دلیل که زنان بیشتر در مشاغل دارای دستمزد پایین مشغول به کارند. همچنین تغییر و اصلاح قوانین دستمزد هم شامل این اقدامات می شود تا کارفرمایان ملزم به بررسی و تجدیدنظر در مقررات شغلی‌شان شوند. اعمال شفافیت در قوانین اداری و تصمیمات شرکت‌ها برای تعیین حقوق کارکنا‌ن‌شان نیز موضوع مهم دیگر است. نهایتا حق کارگران برای برگزاری و سازماندهی فعالیت‌های صنفی به منظور رایزنی با کارفرماهایشان باید به رسمیت شناخته شده و حمایت شود و مهم است که زنان هم در این فعالیت‌های صنفی و رهبری این فعالیت‌ها وارد شوند.
تهیه و تدوین: مدرسه پرتو