هفدهم بهمن/ششم فوریه روز جهانی مقابله با ختنه زنان است که عملی بسیار دردناک به منظور ناقص کردن اندام جنسی زنان است. ختنه زنان نه‌تنها سلامت جسمی آنها را با مخاطره جدی رو‌برو می‌کند و آسیب دائمی و غیر قابل جبران به بدنشان می‌رساند، بلکه سلامت روان آنان را نیز به‌طور جدی خدشه‌دار می‌کند. بر طبق آمار سازمان ملل هم‌اکنون در ۰۳ کشور جهان –که بیشتر آنها در خاورمیانه و آفریقا قرار دارند– عمل ختنه زنان کماکان انجام می‌شود و قربانی می‌گیرد. گزارش‌های سال‌های اخیر نشان می‌دهند که بخش‌هایی از کشور ما ایران نیز درگیر این ماجرا است. نکته مهم اینجا است که چنین عملی فاقد هرگونه پشتوانه علمی است و هیچ‌گونه فایده بهداشتی برای زنان ندارد. علی‌رغم عواقب بسیار خطرناک و درازمدت ختنه دختران، ممنوعیت آن در برخی جوامع با مقاومت مردم محلی مواجه شده است. آنها باور دارند که این عمل بخشی از هویت سنتی یا مذهبی آنها است و نباید سنتی را که پیشینه صدها و هزاران ساله دارد متوقف کرد.
کمپین «تکه‌ای از من» که توسط صندوق جمعیت سازمان ملل حمایت می‌شود با هدف آگاه‌سازی در این زمینه، روایت سه قربانی ختنه زنان را به تصویر می‌کشد. این کمپین که داستان عبیده، زهرا و خدیجه است، نشان می‌دهد که این سه زن چگونه سعی در آموزش و آگاه‌سازی جوامع خود دارند تا آنچه بر سر ایشان آمده است بر سر دخترانشان نیاید.
عبیده از مشکلات سلامتیش که نتیجه ختنه است می‌گوید. او می‌گوید که چقدر هر ماه درد می‌کشد و چقدر زایمانش مشکل بوده است. او هنوز از دردهای مربوط به ختنه رنج می‌برد. می‌گوید «همیشه از مادرم می‌پرسیدم که چرا اجازه دادی چنین بلایی سر من بیاورند و به خودم قول دادم که هرگز نگذارم با دخترم چنین کنند. به همین دلیل به دختران و زنان در این باره آگاهی می‌دهم و از مشکلات فیزیکی و روحی ختنه زنان می‌گویم و امروز می خواهم به همه جهانیان بگویم ختنه زنان را متوقف کنید. به من آسیب رساند و زندگی‌ام را خدشه‌دار کرد. اگر آن را متوقف نکنید شاهد این درد و رنج مداوم خواهید بود.»
زهرا که از دیگر اعضای راه‌اندازی این کمپین است می‌گوید که برای ریشه‌کن کردن این عمل غیرانسانی، باید به مقابله با باورهای غلط در این باره پرداخت. او می‌گوید اکثریت مردم اتیوپی مخالف ختنه زنان هستند اما به دلیل فشارهای حاصل از هنجارهای اجتماعی، همچنان در بسیاری از مناطق این کشور این عمل انجام می‌شود. برای توقف کامل این رسم باید آگاهی در همه سطوح گسترش یابد؛ از سیاست‌های اجرایی و قوانین گرفته تا آموزش و بهداشت و خدمات اجتماعی. از آنجایی که این سنت نادرست در فرهنگ جوامع گره خورده است باید از طریق ارتباطی محترمانه با جوامع، برای تغییر فرهنگ و ارزش‌هایشان از درون تلاش کرد. باید با سران و رهبران محلی، علمای دینی و اعضای جوامع محلی گفتگو داشت تا درک درستی از نقش آن در فرهنگ و هویت آنها به‌دست آید.
زهرا در این باره با برنامه مشترک صندوق جمعیت سازمان ملل و یونیسف همکاری می‌کند. آنها توانسته‌اند با به کارگیری مداخلات چندجانبه و فراگیر در مناطق مختلف اتیوپی نرخ ختنه را به طور چشم‌گیری کاهش دهند. به کمک این برنامه شش منطقه در اتیوپی اعلام کرده‌اند که به ختنه زنان پایان داده‌اند.پس از این که آگاهی کاملی از اهمیت آن حاصل شد می‌توان برای ریشه‌کن کردن آن برنامه‌ریزی نمود. راه حل‌ها را باید به همراه جوامع محلی پیدا کرد تا بتوانند موثر باشند.
مروری بر آمار ختنه زنان در جهان
بر طبق آمار سازمان ملل، هم‌اکنون ۲۰۰ میلیون زن قربانی ختنه در جهان زندگی می‌کنند و ۴.۱ میلیون نفر دیگر نیز در سال جاری میلادی (۲۰۲۰) در معرض خطر ختنه شدن قرار دارند. صندوق جمعیت سازمان ملل با همکاری یونیسف در سال ۲۰۰۸ یکی از بزرگترین برنامه‌های جهانی را برای جلوگیری از ختنه زنان، حمایت از قربانیان و ریشه‌کن کردن این عمل غیر انسانی با تمرکز بر ۱۷ کشور در آفریقا و خاور میانه شروع کرد و تا امروز حدود ۳.۳ میلیون زن از خدمات این برنامه بهره برده‌اند. به‌علاوه، این برنامه توانسته است با مشارکت سازمانهای محلی در ۱۳ کشور چارچوب‌های قانونی برای ممنوعیت ختنه زنان پایه‌گذاری کند. در نتیجه این تلاش‌ها در سال‌های اخیر نرخ ختنه دختران در جهان به شدت کاهش یافته است.
در شرق آفریقا نرخ ختنه دختران از ۷۱ درصد برای دختران زیر ۱۴ سال در سال ۱۹۹۵ به ۸ درصد در سال ۲۰۱۶ رسیده است. در غرب آفریقا نیز این نرخ از ۷۳.۶ درصد در سال ۱۹۹۶ به ۲۵.۴ درصد در سال ۲۰۱۷ رسیده است و در شمال آفریقا از ۵۷.۷ درصد در سال ۱۹۹۰ به ۱۴.۱ درصد در سال ۲۰۱۳ تقلیل یافته است.
آمار موجود همچنین نشان می‌دهند که فعالیت‌های گروه‌های محلی و سازمانهای مدنی در یمن، کردستان عراق و اندونزی نیز منجر به نزول نرخ ختنه در میان دختران در این مناطق شده است.
اگرچه کاهش نرخ ختنه زنان در نتیجه همکاری سازمانهای ملی، محلی و بین‌المللی امیدواری‌هایی ایجاد کرده است اما هنوز میلیون‌ها انسان در معرض این ستم بزرگ قرار دارند و تا ریشه‌کن کردن این رسم خونین راه درازی در پیش است.
مساله ختنه زنان را نمی‌توان در خلا حل کرد، بلکه باید نقش تمام عناصری که باعث ایجاد این عمل شده‌اند از جمله سنت‌ها، باورها، رفتارهای جنسیتی و حتی مسائل اقتصادی را در نظر گرفت. برای مثال، افرادی که شغل‌شان ختنه کردن زنان و دختران است در صورت ممنوعیت آن بی‌کار می‌شوند و طبعا در صف مخالفان ریشه‌کنی این سنت نادرست قرار خواهندگرفت. پیدا کردن جایگزین‌های فرهنگی که توسط رهبران جوامع محلی قابل قبول باشد می‌تواند شروع خوبی برای مقابله با این سنت خطرناک باشد.
از سوی دیگر، بسیاری در جوامع آفریقایی به غلط ختنه زنان را یک سنت اسلامی و یا یک سنت مسیحی می‌دانند، در صورتی که ریشه آن به زمان فراعنه باز می‌گردد و هیچ ارتباطی به اسلام و یا مسیحیت ندارد. آگاهی‌سازی در این باره به افراد کمک می‌کند تا راحت‌تر قبول کنند که ختنه زنان عملی مذهبی نیست و باید متوقف شود. این بخش از کار اهمیت برقراری ارتباط با متولیان و رهبران دینی را بیش از پیش نشان می‌دهد. بنابراین، نه تنها باید مسوولان سلامت و بهداشت را در برنامه‌های مربوطه دخیل کرد، بلکه باید حمایت و پشتیبانی مراجع مذهبی و علمای دینی را نیز جلب نمود.
در ایران نیز ختنه زنان در بعضی از مناطق روستایی کردستان، کرمانشاه، آذربایجان غربی و هرمزگان گزارش شده است. تحقیقات نشان داده است که ختنه دختران در ایران و در کردستان عراق عمدتاً در میان دسته‌ای از کردهای سنی شافعی مذهب رایج است، بنابراین درگیر کردن علمای شافعی در اجرای موفقیت‌آمیز هرگونه کمپینی برای مقابله با آن مفید خواهد بود. آمار نشان می‌دهد که تحصیلات مادران نیز می‌تواند تاثیر بسزایی روی نرخ ختنه دختران داشته باشد؛ مادران تحصیل کرده کمتر احتمال دارد که دختران خود را زیر تیغ ختنه بفرستند. به همین دلیل، کمپین‌هایی که با هدف افزایش تحصیلات زنان برگزار می‌شوند نیز به طور غیرمستقیم بر کاهش نرخ ختنه دختران اثر خواهند گذاشت.
کلام آخر این که آموزش، آگاه‌سازی و سیاست‌گذاری کلید پایان دادن به این رسم خونین است. در ایران ماده ۶۶۴ قانون مجازات اسلامی مصوب ۱۳۹۲ ختنه زنان را نوعی ناقص‌سازی به شمار آورده و مستحق دیه می‌داند. در آفریقا نیز امسال در ادیس بابا، اتحادیه آفریقا کمپینی برای ریشه کن کردن ختنه زنان آغاز خواهد کرد تا مکانیزمی برای کشورهای آفریقایی پایه گذاری شود تا پیشرفت خود را در این زمینه گزارش دهند. این گزارش‌دهی ایشان را در مقابل مردم و جامعه جهانی پاسخ‌گو خواهد کرد و امید بر این است که سرانجام به ریشه‌کن کردن این عمل غیرانسانی بیانجامد.
تهیه و تدوین: مدرسه پرتو
منابع: