گاهی اوقات پروژه‌ها در هر زمینه‌ای که باشند و با هر میزان تحلیل و بررسی، به بن بست برمی‌خورند. در چنین شرایطی، پرورش راه حل‌های خلاقانه به منظور حل مسائل، برای پیشرفت پروژه ضروری است.
به احتمال زیاد شما با تکنیک‌هایی همچون «بارش فکری» که روشی برای حل این گونه مسائلند، آشنایی دارید. با این حال، عموما این نوع رویکرد، که وابسته به دانش و بینش اعضای تیم است، به نتایج غیرقابل پیش بینی منتهی میشود که قابل تکرار هم نیستند. علاوه براین، طیف عظیمی از راه حل‌های ممکن را به دلیل فقدان تجربه تیم در آن زمینه‌ها از دست می‌دهیم.
تریز (TRIZ) متدی برای حل مشکل است که بر منطق، داده و تحقیقات تکیه دارد و نه بر بینش. این متد با بهره‌گیری از دانش و نبوغ هزاران مهندس برای سرعت بخشی به توانایی تیم پروژه در حل خلاقانه مشکلات شکل گرفته است. به این ترتیب، تریز قابلیت تکرار، پیش بینی و اطمینان را با استفاده از رویکرد ساختار یافته و الگوریتمی، به روند حل مسئله باز می‌گرداند.
درباره تریز
«تریز» مخفف روسی عبارت «تئوری حل مبتکرانه مشکلات» است. آلتشولر و همکارانش، بین سال‌های ۱۹۴۶ و ۱۹۸۵این تئوری را در شوروی سابق پرورش دادند. تریز علم بین المللی خلاقیت است که بر مطالعه الگوهای مشکلات و راه حل‌های افراد و گروه‌ها تکیه دارد و نه بر خلاقیت خودجوش و حسی آنها. بیش از سه میلیون اختراع جهت کشف و پیش بینی الگوهای مشکلات و راه حل‌ها تحلیل شده است که تریز آنها را تدوین و ثبت کرده است.
تریز در شرکت‌های بزرگ در سراسر جهان در زمینه‌های مختلف در حال گسترش است. برخی از این زمینه‌ها مدیریت پروژه و مدیریت ریسک و طرح نوآوری سازمانی هستند.
راه حل‌های کلی
تحقیقات تریز با این فرضیه که اصول جامعی برای خلاقیت وجود دارند که پایه نوآوری خلاقانه و پیشرفت تکنولوژی هستند، آغاز شد. ایده اصلی این بود که اگر بتوان این اصول را شناسایی و تدوین کرد، می‌توان برای پیش بینی کردن روند خلاقیت، آنها را به مردم آموزش داد. خلاصه مطلب این است که:
کسی جایی این مشکل را حل کرده (یا مشکلی شبیه به این). امروزه، خلاقیت شامل یافتن آن راه حل و تطبیق آن به مشکلی خاصی که با آن مواجه هستیم، میشود.
سه یافته اصلی پژوهش ۶۵ سال گذشته در این زمینه عبارتند از:
۱. مشکلات و راه حل‌ها در تمامی صنایع و علوم تکرار شده‌اند. با طبقه‌بندی «تضاد» در هر مشکل، می‌توان راه حل‌های خلاقانه و مناسب آن مشکل را پیش‌بینی کرد. (در ادامه به توضیح تضادها خواهیم پرداخت)
۲. الگوهای پیشرفت و تکامل فنی در صنایع و علوم مختلف تکرار میشود.
۳. نوآوری‌های خلاقانه اغلب از نتایج علمی که خارج از حوزه آنها توسعه داده شد استفاده می‌کند.
بخش بزرگی از این عمل شامل یادگیری الگوهای تکراری مشکلات-راه حل‌ها، الگوهای پیشرفت فنی و روش‌های استفاده از نتایج علمی و سپس ا‌ِعمال الگوهای تریز در موقعیت خاص میشود. شکل زیر این فرآیند را به صورت تصویری توصیف می‌کند.
پیکان‌ها نمایان‌گر تبدیل یک شکل مشکل یا راه حل، به شکل دیگری هستند. پیکان‌های آبی نمایان‌گر تحلیل مشکلات و استفاده تحلیلی از داده‌های تریز است. پیکان نارنجی نمایان‌گر تفکر تمثیلی برای دستیابی به راه حل است.
در این روش شما مشکل خاصی که با آن روبرو هستید را به یکی از مشکلات کلی تریز تعمیم می‌دهید. سپس راه حل‌های تریز برای آن مشکل کلی را شناسایی می‌کنید، و بعد می‌بینید چگونه می‌توان این راه حل را به مشکل خاصی که روبه‌روی شماست ارتباط داد.
از بین بردن تناقضات
یکی دیگر از مفاهیم پایه‌ای تریز این است که ریشه بسیاری از مشکلات تضاد اساسی است که باعث آن مشکلات میشود (در ادامه به ذکر مثال‌هایی در این خصوص خواهیم پرداخت). در بسیاری از موارد، یک راه قابل اعتماد برای حل مشکل از بین بردن این تضادهاست. تریز این تناقضات را به دو دسته تقسیم می‌کند:
۱. تناقضات فنی که نمونه بارز بده بستان هستند. به این معنا که دستیابی به حالت مورد نظر امکان پذیر نیست زیرا چیز دیگری در سیستم از آن جلوگیری می‌کند. به عبارت دیگر، زمانی که چیزی بهتر میشود، چیز دیگری به طور خودکار بدتر میشود. برای مثال:
– محصول قوی‌تر میشود (خوب)، اما با افزایش وزن (بد).
– خدمات‌دهی برای هر مشتری اختصای میشود (خوب)، اما سیستم ارائه خدمات پیچیده میشود (بد).
– آموزش در حین خدمت جامع است (خوب)، اما کارمندان را از وظایفشان می‌اندازد (بد).
۲. تناقضات فیزیکی یا ذاتی، شرایطی است که در آن یک شی و یا سیستم از وجود الزامات متناقض و مخالف رنج می‌برد. برای مثال:
– نرم افزار باید پیچیده باشد (تا ویژگی‌های بسیاری را در بر بگیرد)، اما باید ساده باشد (تا به آسانی بتوان آن را یاد گرفت).
– قهوه برای نوشیدن باید گرم باشد، اما در عین حال در حدی سرد باشد که از سوختن مشتری جلوگیری کند.
– آموزش باید به مدت طولانی (برای یادگیری کامل) ادامه داشته باشد، اما وقت‌گیر نباشد.
مثال
کارگران کارخانه لبنیات‌سازی، به دلیل افزایش هزینه‌های انرژی، نمی‌توانند فضولات گاوی را برای استفاده به عنوان کود خشک کنند. آنها با تناقض‌های فنی بین کود خشک (خوب) و هزینه (بد) مواجه شدند. تریز به کارگران روش خشک کردنی را که برای غلظت بخشی به آب میوه استفاده میشود (و نیازی به گرما ندارد) پیشنهاد داد.
برخی از ابزار تریز
«راه‌حل عمومی تریز» که در نمودار به آن اشاره شده، در طول ۶۵ سال تحقیقات تریز پرورش یافته و به اشکال مختلف سازماندهی شده است. برخی از این‌ها روش‌ها تحلیلی هستند، مانند:
– نتیجه نهایی ایده‌آل و ایده‌آل گرایی.
– مدل سازی کاربردی، تجزیه و تحلیل و پیرایش.
– تشخیص محل اختلاف.
برخی بیشتر تجویزی هستند، از جمله:
-۴۰ اصل اختراعی حل مسئله.
– اصول جدایی.
– قوانین تکامل فنی و پیش بینی تکنولوژی.
-۷۶ راه حل استاندارد.
در طول حل هر مشکل فنی، یک یا تعداد زیادی ابزار مورد استفاده قرار می‌گیرند. یکی از این ابزار که «۴۰ اصل حل مشکلات» نامیده میشود، در دسترس‌ترین ابزار تریز است.
۴۰ اصل حل مشکلات
این ۴۰ اصل آنهایی هستند که در بسیاری از زمینه‌ها تکرار شده و به عنوان راه حل بسیاری از تناقضات کلی، که در قلب بسیاری از مشکلات نهفته‌اند یافته شده‌اند. در اینجا تنها تعداد کمی از این اصول و نمونه‌هایی را می‌بینید که نشانگر چگونگی ایجاد محصولات جدید و نوآورانه هستند:
همانطور که می‌بینید، روش تریز را می‌توان در حل مسائل مختلف، به کار بست. سعی می‌کنیم در مطالب آتی به شرح بیشتری از اصول حل مشکلات در روش تریز، و نحوه کاربرد آن بپردازیم.
مطالب این مقاله توسط گروه متخصصین مجله تریز تالیف و گردآوری شده است. کیتی بری: ویراستار، الن دووم: سردبیر، مایکل سلوکام: سردبیر.