۲۵ نوامبر، روز جهانی توقف خشونت علیه زنان، مناسبتی است برای آگاهی‌رسانی و اقدام در جهت توقف خشونت علیه زنان و دختران. امسال در حالی این مناسبت را یادآوری می‌کنیم که اعتراض به جان باختن مهسا (ژینا) امینی در نتیجه خشونت بر مبنای جنسیت و عدم پاسخگویی در ادامه آن، جامعه ایران را وارد مرحله جدیدی کرده است. در روزهایی که زنان معترض به روابط سلطه و سرکوب در ایران در معرض انواع خشونت‌های جنسی و جنسیتی قرار دارند، بیش از هر زمان دیگر لزوم بالا بردن شناخت و مقابله با خشونت علیه زنان احساس می‌شود. در این نوشته با الهام از تعاریفی که توسط نهاد زنان سازمان ملل متحد ارائه شده است، برخی از اشکال خشونت علیه زنان و اصطلاحات رایج مربوط به آن را مرور می‌کنیم.
خشونت علیه زنان و دختران یکی از شایع‌ترین موارد نقض حقوق بشر در جهان است که به طور روزمره در هر گوشه از جهان رخ می‌دهد. این خشونت‌ها عواقب جدی کوتاه‌مدت و بلندمدت جسمی، اقتصادی و روانی بر زنان و دختران دارد و از مشارکت کامل و برابر آنها در جامعه جلوگیری می‌کند. میزان تأثیرات منفی آن، هم در زندگی افراد و خانواده‌ها و هم در کل جامعه غیرقابل اندازه‌گیری است. بحران‌های اجتماعی یا همه‌گیری‌ها که مسائلی چون خشونت‌های سازمان‌یافته، قرنطینه، کاهش تحرک، افزایش انزوا، استرس و عدم اطمینان اقتصادی را به دنبال دارد، منجر به جهش هشداردهنده خشونت علیه زنان می‌شود و زنان و دختران را بیشتر در معرض انواع خشونت، از ازدواج کودکان تا آزار جنسی آنلاین قرار می‌دهد.
پیش از ذکر تعاریف مربوط به انواع خشونت خوب است که نگاهی داشته باشیم به چند اصطلاح کلیدی مربوط به این حوزه.
خشونت مبتنی بر جنسیت علیه زنان و دختران
خشونت علیه زنان و دختران به هر عمل خشونت‌آمیز مبتنی بر جنسیت گفته می‌شود که به دلیل و بر اساس جنسیت زن توسط افراد و دولت‌ها اعمال می‌شود و ریشه در نابرابری جنسیتی، سوء‌استفاده از قدرت و همچنین هنجارهای آسیب‌زا دارد. نه تنها اقدام به خشونت بلکه تهدید به آن و همچنین محروم کردن خودسرانه از آزادی در زندگی اجتماعی یا خصوصی نیز در این مجموعه می‌گنجد. خشونت فیزیکی، جنسی و روانی که در خانواده یا جامعه اعمال می‌شود یا خشونت مبتنی بر جنسیت که توسط دولت انجام یا از آن حمایت می‌شود از جمله اشکال خشونت علیه زنان است.
بازمانده خشونت Survivor of violence
اصطلاح بازمانده خشونت به هر فردی اطلاق می‌شود که خشونت مبتنی بر جنسیت را تجربه کرده باشد. این واژه از نظر معنایی شبیه “قربانی” است، اما به‌طورکلی بر قربانی ترجیح داده می‌شود چرا که بر مفهوم تاب‌آوری دلالت می‌کند.
رضایت
نه یعنی نه و بله یعنی بله. رضایت توافقی است بین طرفین برای انجام فعالیت جنسی یا ازدواج. این رضایت باید آزادانه و فعالانه باشد و نمی‌تواند توسط فردی که تحت‌تأثیر مواد مخدر یا الکل است یا توسط فرد زیر سن قانونی داده شود. رضایت خاص و منحصربه‌فرد است، به این معنی که رضایت از یک عمل به معنای رضایت نسبت به عمل دیگر نیست، و همچنین قابل برگشت است، به این معنی که ممکن است در هر زمانی لغو شود.
انواع خشونت علیه زنان
خشونت خانگی
خشونت خانگی که به آن آزار خانگی یا خشونت شریک صمیمی نیز می‌گویند، هر الگوی رفتاری است که برای به دست آوردن یا حفظ قدرت و کنترل بر شریک زندگی خود استفاده می‌شود. این یکی از رایج‌ترین اشکال خشونتی است که زنان در سطح جهان تجربه می‌کنند.
خشونت خانگی می‌تواند شامل موارد زیر باشد.
خشونت اقتصادی
خشونت اقتصادی شامل ایجاد وابستگی یا تلاش برای ایجاد وابستگی مالی زن با اعمال کنترل کامل بر منابع مالی، جلوگیری از دسترسی به پول و یا ممنوعیت حضور در مدرسه و دانشگاه یا اشتغال به کار است.
خشونت روانی
خشونت روانی شامل ایجاد ترس از طریق ارعاب، تهدید به آسیب فیزیکی به خود، شریک زندگی یا فرزندان، همینطور آسیب به حیوانات خانگی و اموال، ایجاد انزوای اجباری از دوستان، خانواده، مدرسه، دانشگاه و یا کار است.
خشونت عاطفی
خشونت عاطفی شامل تضعیف احساس ارزشمندی در فرد از طریق انتقاد مداوم است. کوچک شمردن توانایی‌های فرد، برچسب‌زدن یا سایر توهین‌های کلامی، آسیب رساندن به روابط شریک زندگی با فرزندان یا محروم کردن شریک زندگی از دیدار با دوستان و خانواده از جمله دیگر مصادیق خشونت عاطفی است.
خشونت فیزیکی
خشونت فیزیکی شامل صدمه زدن یا تلاش برای صدمه زدن به شریک زندگی به عنوان مثال با ضربه زدن، لگد زدن، سوزاندن، گرفتن، هل دادن، سیلی زدن، کشیدن مو، گاز گرفتن، ممانعت از مراقبت‌های پزشکی یا اجبار به مصرف الکل و یا مواد مخدر، یا استفاده از نیروی فیزیکی علیه دیگران است که ممکن است شامل آسیب‌زدن به اموال باشد.
خشونت جنسی
خشونت جنسی در روابط صمیمانه یا زناشویی شامل وادار کردن شریک زندگی به شرکت در یک عمل جنسی بدون رضایت شخص است. اطلاعات بیشتر در مورد خشونت جنسی را در ادامه بخوانید.
–
خشونت جنسی
خشونت جنسی هرگونه عمل جنسی است که برخلاف میل شخص دیگری انجام می‌شود، چه زمانی که این شخص رضایت نمی‌دهد و یا به دلیل کودک بودن، ناتوانی ذهنی، یا به دلیل مصرف الکل یا مواد مخدر به شدت مست یا بیهوش باشد و صلاحیت رضایت ندارد.
خشونت جنسی می تواند شامل موارد زیر باشد.
آزار و اذیت جنسی
آزار و اذیت جنسی شامل تماس فیزیکی بدون رضایت مانند گرفتن، نیشگون گرفتن، سیلی زدن، یا مالش دادن به فرد دیگری به روش جنسی است. آزار و اذیت جنسی همچنین شامل اشکال غیرفیزیکی، مانند متلک‌گویی، نظرات جنسی در مورد بدن یا ظاهر یک فرد، تقاضا برای محبت‌های جنسی، خیره شدن از نظر جنسی، تعقیب و در معرض دید قرار دادن اندام‌های جنسی است.
تجاوز جنسی
تجاوز جنسی عبارت است از هرگونه دخول غیرتوافقی واژینال، مقعدی یا دهانی شخص دیگری با هر شی یا عضوی از بدن. این می‌تواند توسط هر شخص شناخته شده یا ناشناخته برای بازمانده، در ازدواج و روابط و در طول درگیری مسلحانه باشد.
تجاوز اصلاحی Corrective rape
تجاوز اصلاحی شکلی از تجاوز جنسی است که بر اساس گرایش جنسی یا هویت جنسیتی علیه شخصی انجام می‌شود. هدف از این کار وادار کردن قربانی به انطباق با دگرجنسگرایی یا هویت جنسی که هنجار جامعه تلقی می‌شود، است. به عنوان مثال، تجاوز جنسی یک مرد به یک زن هم‌جنسگرا با هدف «درمان» هم‌جنسگرایی.
فرهنگ تجاوز جنسی Rape culture
فرهنگ تجاوز، محیط اجتماعی است که اجازه می‌دهد خشونت جنسی عادی و توجیه شود. این شکل از خشونت جنسی ریشه در مردسالاری دارد و از نابرابری‌های جنسیتی مداوم و سوگیری‌ها در مورد جنسیت و تمایلات جنسی تغذیه می‌شود. از نمونه‌های فرهنگ تجاوز کاربرد تصاویر یا ناسزاها و شوخی‌هایی است که آشکارا یا به طور ضمنی به عادی و بی‌اهمیت جلوه دادن خشونت جنسی یا سرزنش بازمانده کمک می‌کند.
زن کشی Femicide
زن‌کشی به قتل عمدی زنان، عمدتا به دست مردان، به این دلیل که زن هستند اشاره دارد و از جنبه‌های خاصی با قتل مردان متفاوت است. بیشتر موارد زن‌کشی توسط شرکای زندگی یا شریک قبلی انجام می‌شود ولی توسط مردان غریبه به بهانه‌های مختلف هم اتفاق می‌افتد. کشتن زنان کارگر جنسی یا زنان هم‌جنسگرا از جمله نمونه‌های زن کشی است. یکی از مثال‌های پر سر و صدای زن کشی در ایران قتل ۱۶ کارگر جنسی زن توسط سعید حنایی در سال ۱۳۸۱ است.
قتل ناموسی یکی از انواع زن‌کشی است که به قتل یکی از اعضای خانواده، معمولاً یک زن یا کودک دختر، گفته می‌شود، با این ادعا که فرد باعث آبروریزی یا شرمساری خانواده شده است. این قتل‌ها از سوی مردان خانواده یا فامیل و با بهانه‌هایی چون «بی‌عفتی» و خطا و سرپیچی اعضای زن خانواده انجام می‌شود. قتل رومینا اشرفی به دست پدر و مونا حیدری به دست همسر و برادر همسرش از نمونه‌های هولناک قتل ناموسی در سال‌های اخیر در ایران است که به شکل گسترده افکار عمومی را درگیر کرد.
قاچاق (تجارت) انسان Human trafficking
قاچاق انسان به تجارت انسان گفته می‌شود، بیشتر با هدف بردگی جنسی، بیگاری و سواستفاده تجاری جنسی برای قاچاقچیان یا افراد دیگر از طریق ابزارهایی مانند زور، تقلب، اجبار یا فریب. قاچاق انسان به دلیل تجاوز به حقوق قربانی بواسطه زور و به دلیل سواستفاده، جنایت علیه شخص است و البته به مفهوم تبادل انسان است و الزاماً با جابجایی فرد همراه نیست. این جنایت شنیع میلیون‌ها زن و کودک دختر را در سراسر جهان به دام می‌اندازد که بسیاری از آنها مورد استثمار جنسی قرار می‌گیرند.
ناقص‌سازی جنسی زنان
ناقص‌سازی جنسی زنان (ختنه) FGM شامل روش‌هایی است که عمداً اندام جنسی زنان را به دلایل غیرپزشکی تغییر می‌دهد یا باعث آسیب به آن می‌شود. ختنه زنان یک ناهنجاری اجتماعی است که اغلب به عنوان گامی ضروری در آماده‌سازی دختران برای ورود به دوره بزرگسالی و ازدواج در جوامع مختلف انجام می‌شود. ختنه زنان اولین بار در سال ۱۹۹۷ از طریق بیانیه مشترک صادر شده توسط سازمان جهانی بهداشت، یونیسف و صندوق جمعیت ملل متحد به عنوان خشونت طبقه‌بندی شد.
ازدواج کودکان
ازدواج کودکان به هر ازدواجی اطلاق می‌شود که در آن یکی از زوجین یا هر دو زیر ۱۸ سال سن داشته باشند. دختران بیشتر در معرض ازدواج کودکان قرار دارند و در نتیجه ترک تحصیل و سایر اشکال خشونت را تجربه می‌کنند.
خشونت آنلاین یا دیجیتال
خشونت آنلاین یا دیجیتال علیه زنان به هر عمل خشونت‌آمیزی اطلاق می‌شود که با استفاده از فناوری اطلاعات و ارتباطات (تلفن همراه، اینترنت، رسانه‌های اجتماعی، بازی‌های رایانه‌ای، پیام‌های متنی، ایمیل و غیره) علیه یک زن چون زن است انجام، به انجام آن کمک، یا تشدید شود.
پدیده‌هایی به اسم سکستورشن (sextortion) یا اخاذی جنسی، آزار جنسی آنلاین (cyber harassment) یا مزاحمت سایبری، داکسینگ (doxxing) یا تعقیب اینترنتی انواعی از خشونت آنلاین هستند که سالانه هزاران زن قربانی این نوع خشونت می‌شوند.
در سطح جهان، خشونت علیه زنان به عنوان یکی از اصلی‌ترین موانع بر سر راه برابری جنسیتی و رسیدن زنان و دختران به حداکثر ظرفیت رشد و توانایی شناخته می‌شود. اگر باور داریم که تحقق شعار زن، زندگی، آزادی بدون تلاش برای توقف خشونت علیه زنان امکان‌پذیر نیست، در مسیر مقابله با خشونت بر مبنای جنسیت قدم‌هایمان را قدرتمندتر کنیم.
تهیه و تدوین: مدرسه پرتو
منبع: https://www.unwomen.org/en/what-we-do/ending-violence-against-women/faqs/types-of-violence