در پروژه‌های ترویجی عمدتا برای بهبود وضعیت اجتماعی به دنبال اثرگذاری بر نهادها و سازمان‌های قانون‌گذار دولتی یا محلی هستیم. آلودگی هوا نیز یکی از معضل‌های اجتماعی جوامع مدرن است. در بعضی مناطق کشورهای در حال توسعه، این آلودگی گاهی به سطوح بسیار پرخطر و حتی کُشنده می‌رسد. در این مقاله، نگاهی می‌اندازیم به راه حل‌های خلاق ترویجی که توسط جامعه دیده‌بان جهانی با هدف مبارزه با آلودگی هوا طراحی و اجرا شده است: کمپین «لشکری از سطل‌ها».
یکی از چالش‌های عمده در مبارزه با آلودگی هوا، جمع‌آوری داده‌ها و اطلاعات دقیق و قابل اعتماد است. سازمان مردم‌نهاد دیده‌بان جامعه جهانی با طراحی کمپین «لشکری از سطل‌ها» سعی در حل این چالش دارد. این کمپین جوامع محلی را تشویق می‌کند تا خود با استفاده از یک فناوری بسیار ساده، داده‌ی مورد نیاز را جمع‌آوری کنند. آنها با یک سطل، از هوا نمونه‌برداری کرده و ردپای آلودگی را به مراکز سنجش آلودگی می‌فرستند تا اطلاعات موثقی درباره میزان تولید گازهای گلخانه‌ای و آلودگی ناشی از آن، گردآوری شود. امروزه، افراد زیادی در صدها جامعه محلی در بیش از ۲۰ کشور جهان برای آزمایش میزان آلودگی هوا در محله خود از کمپین «لشکری از سطل‌ها» استفاده می‌کنند.
این پروژه به دو دلیل تاثیرگذار است:
۱) پروژه بر اساس مشاهده، پایش و جمع‌آوری شواهد و مستندات محیطی پایه‌ریزی شده است. در شرایطی که امکان مستند کردن مدارک، محدود است و شفافیت وجود ندارد، جمع آوری داده‌های قابل اثبات، گامی تاثیرگذار و ضروری برای ترویج و حمایت از تغییر است.
۲) پروژه، جامعه محور است و جوامع تحت تاثیر را توانمند کرده و آموزش می‌دهد تا خودشان برای بهتر شدن اوضاع اقدام کنند. قوی‌ترین صدا برای تغییر از آنهایی شنیده می‌شود که بیشترین آسیب را دیده‌اند: یعنی کسانی که در نزدیکی مراکز آلاینده مثل کارخانه‌جات و پالایشگاه‌ها زندگی می‌کنند.اثرگذاری و کاربردی بودن این روش، منجر به استفاده گسترده از آن شده است. تا جایی که در بیش از ۲۰ کشور مورد استفاده قرار گرفته است.
برنامه باکت برگیید چگونه شروع شد؟
جامعه دیده بان جهانی (Global Community Monitor (GCM آغازگر این برنامه بود. این نهاد در سال ۲۰۱۱ در سانفرانسیسکو، با هدف توانمندسازی جوامع برای کسب دانش ضروری در جهت درخواست تغییرات اجتماعی، بنیان گذاشته شد.این سازمان به صورت مستقیم کارزاری را هدایت نمی‌کند. جوامع خود اهداف و جهت‌های کارزار خود را تعیین می‌کنند و این خودشان هستند که چالش‌ها و نحوه مواجهه با آنها را انتخاب کرده و نقطه هدف خود را مشخص می‌نمایند.این سازمان بر جوامع داخل حصار صنایع تمرکز دارد: جوامعی که توانمندی لازم را ندارند و اغلب شامل افرادی با در آمد کم و اقلیت‌ها هستند و همچنین جوامعی که به صورت جدی از آلودگی هوا که از صنایع سرچشمه گرفته آسیب دیده‌اند و یا کسانی که توسط سازمان‌های مربوطه و مسئول نادیده گرفته می‌شوند.
سازمان GCM گروه‌های اجتماعی را برای توسعه مهارت‌ها، کارشناسی و کسب تجربه موفق در راستای درخواست‌های زیست-محیطی و تحقق عدالت اجتماعی، تربیت می‌کند. این سازمان یک ابزار قابل درک برای دیده بانی روش‌ها و مهارت‌آموزی برای موارد ویژه و شناخت خطرات زیست محیطی برای جامعه را طراحی کرده است.این سازمان با جوامع همکاری می‌کند تا از طریق بررسی علامت‌های بهداشتی و تست شیمیایی بدن، روند سلامت جامعه را مورد بررسی قرار دهند. در این همکاری، این سازمان و همکاران اجتماعی‌اش، برنامه‌ای را برای جمع‌آوری اطلاعات در جهت تغییر سیاست‌های عمومی و اقدامات کارخانه های آلوده کننده هوا طراحی کرده اند و در بسیاری موارد در کاهش آلودگی هوا موفق بوده‌اند.
این سازمان همچنین با بنیان نهادن ظرفیتی عمیق، آموزش‌هایی برای جامعه در موارد زیر ارایه می‌کند:برنامه‌ریزی برای کارزار، مشاوره خانه به خانه، برنامه‌ریزی برای رویداد، درگیر کردن رسانه‌ها، جلب و حفظ اعضا، جلب کمک‌های مردمی و ثبت دخل و خرج، رهبری، ایجاد گروهای اجتماعی و هیات مدیره، حفظ پایداری سازمانی.
نحوه کارکرد برنامه باکت برگیید
باکت برگیید می‌تواند بیش از ۷۰ نوع از ترکیبات آلی فرار (VOC’s) و ترکیبات گوگرد را مورد آزمایش قرار دهد. باکت برگیید با استفاده از تکنیک نمونه برداری لحظه‌ای، از هوا نمونه می‌گیرد. این دستگاه چند لیتر از هوا را با استفاده از یک پمپ به داخل یک کیسه که به صورت ویژه استریل شده و لبه‌های آن به هم چسبیده‌اند، می‌کشد. پس از آن کیسه برای تجزیه و تحلیل، به یک آزمایشگاه معتبر فرستاده می‌شود.
این روش دیده‌بانی به راحتی در جوامع گوناگون قابل وفق دادن است. باگت برگیید به عنوان وسیله‌ای قابل حمل برای تشخیص مواد شیمیایی و فلزات سنگین با نیاز به دقت بالای کاربردی، در این جوامع مورد استفاده قرار می گیرد.
مزایای استراتژیک باکت برگییت
برنامه باکت برگییت، میدان عمل را به خود جامعه واگذار می‌کند.
هنگامی که جوامع محلی در روند نمونه برداری مشارکت کرده و آموزش می‌بینند (به صورت فزیکی نمونه برداری می‌کنند، نتایج را می‌بینند، نتایج را فهمیده و درباره آن صحبت می‌کنند) به داشتن جایگاهی مساوی در کنار قانون گذاران، مدیران صنعتی و مهندسان در میز مذاکره و تصمیم گیری نزدیک‌ترند.
هنگامی که گروه نمونه بردار از هوای یک روز با بوی عجیب در محیط، نمونه‌برداری می‌کند، می‌تواند بفهمد که چه مواد شیمیایی و با چه میزانی در هوا وجود داشته، و این میزان چقدر می‌تواند سلامت انسان را به خطر بیندازد. چنین اقدامی شرایط را تغییر می‌دهد چرا که حالا دیگر جامعه، خود در جایگاه پیشبرنده بحث درباره آسیب‌های سلامت و دیده‌بانی آن است، به جای اینکه اقدامش تنها واکنش نشان دادن به اطلاعات ارائه شده توسط نهادهای دیگر باشد.
چالش هایی که جوامع محلی با آن روبرو هستند
در این قسمت برخی از چالش‌های مشترک کاربران باکت برگیت را مرور می‌کنیم:
نبود و کمبود دسترسی به منابع مالی برای خرید دستگاه‌ها و پرداخت برای انجام تست جامع
جلب و حفظ همکاری داوطلبان و یا کارمندانی که دیده‌بانی را انجام می‌دهند
مقاومت شرکت های بزرگ و تنظیم کنندگان قوانین در برابر دادهای ارایه شده در خصوص کیفیت هوا توسط اعضا جامعه
قوانین، سیاست‌ها، آیین نامه‌هایی که ملاحظات محیط زیستی و سلامت در آنها در اولویت قرار نمی‌گیرد
فعالیت رسانه ای و عمومی آلوده‌کنندگان برای بی‌اعتبار کردن اطلاعات ارائه شده توسط گروه های مردمی
پذیرش عمومی وضع موجود (آلودگی هوا و وابستگی به سوخت‌های فسیلی) علی ارغم مستندات غیرقابل انکار برای لزوم تغییر مسیر
دست‌آوردهای جوامع محلی در استفاده از باکت برگیت
تبدیل از سطح محلی به سیاست‌های ملی
در آفریقای جنوبی، فشارجوامع و گروه‌های ملی و نمونه گیری آنها از هوای آلوده، به وضع قانون جدیدی در خصوص حفظ کیفیت هوا در سطح ملی منجر شد.
بالابردن استانداردهای جهانی محیط زیستی
در هند مطالعه مواد سمی توسط باکت برگییت و طوماری که برای کمیته دیده بانی دادگاه عالی آن کشور ارسال شد، حکمی علیه ادامه انتشار تولید گازهای گلخانه‌ای در جوامع داخل حصار صنایع را به ارمغان آورد. این موضوع برای اولین بار منجر به بررسی و دیده بانی کردن گازهای سمی در هند شد و باعث شد که سیستمی برای سنجش سطح سموم براساس استاندارد های US EPA پایه گذاری شود.
پیشگامی در موافقت‌نامه همسایگان خوب با شرکت‌های بزرگ
در سال ۲۰۰۷ GCM و شرکت همکارش CIDA موفق به امضا موافقت نامه «همسایگان خوب» با شرکت نفتی بزرگ Motiva/Shell در تگزاس آمریکا شدند.
این موافقت‌نامه منجر به افزایش دیده بانی و کاهش آلودگی هوا به واسطه توسعه پالایشگاه‌ها شد. این موافقت‌نامه همچنین پایه بنیاد اجتماعی برای سرمایه گذاری در جهت بازسازی پالایشگاه در همسایگی جوامع در حصار صنایع را فراهم کرد.