“سه‌شنبه‌های بدون خودرو”، اگر علاقه‌مند و پیگیر اخبار محیط‌زیستی هستید حتما تا به حال با این عبارت مواجه شده‌اید، نام کمپینی که در راستای فرهنگ‌سازی برای کاهش استفاده از خودروهای شخصی و به تبع آن کاهش آلودگی هوا راه‌اندازی شده است.
این کمپین از یک گروه تلگرامی کوچک با مدیریت یک جوان اراکی آغاز به کار کرد و حالا بیش از ۲۵ استان و ۱۱۵ شهر کشور و بسیاری از مسئولان محیط‌زیستی را با خود همراه کرده است.
آن‌طور که روزنامه شهروند نوشته معصومه ابتکار، رئیس سازمان حفاظت محیط زیست و معاون رئیس‌جمهور هم شخصا آستین بالا زد و با هم‌راهی محمد درویش مدیرکل اداره مشارکت مردمی سازمان محیط‌زیست، نامه نگاری‌های خود را به ارگان‌های مختلف آغاز کردند و خواهان حمایت از این حرکت مدنی در فضای مجازی شدند. پس از آن رئیس بانک مرکزی هم از مدیران بانک‌ها و موسسات عضو شتاب خواست که شعار سه شنبه‌های بدون خودرو را در برگه‌های رسید دستگاه‌های خودپرداز منتشر کنند.
اما این پایان ماجرا نیست، محمد درویش مدیرکل اداره مشارکت مردمی سازمان حفاظت محیط زیست در همین رابطه به خبرگزاری ایرنا گفته است: «با توجه به اهمیت موضوع، ستاد ملی پویش سه‌شنبه‌های بدون خودرو شکل گرفت که نمایندگانی از نهادهای مختلف ازجمله بیمه، صداوسیما، وزارتخانه‌های ورزش و جوانان، بهداشت درمان و آموزش پزشکی، سازمان حفاظت محیط‌زیست، شرکت کنترل و کیفیت هوای تهران، معاونت ترافیک شهرداری تهران، پلیس راهور، سازمان‌های مردم‌نهاد، شرکت واحد و معاونت زیباسازی شهرداری تهران عضو آن هستند.»
به گفته درویش قرار است متروی تهران ٢٠درصد از فضای تبلیغاتی خود را به این پویش اختصاص دهد، همچنین شرکت واحد و برخی بیلبوردهای تبلیغاتی سطح شهر نیز این پویش را تبلیغ خواهند کرد.
کوروش بختیاری صاحب ایده سه‌شنبه‌های بدون خودرو، به روزنامه شهروند گفته است: «اعتقاد داشتم دولت به تنهایی از عهده معضل آلودگی هوا بر نمی‌آید و لازم است که مردم را به صورت جدی درگیر ماجرا کنیم. به همین دلیل تصمیم گرفتم این ستاد مردمی را ایجاد کنم و بعد از راه‌اندازی گروه در فضای مجازی، با کمک دوستانم پوسترهایی طراحی کردیم و آن پوسترها و تراکت‌ها را به صورت دستی بین مردم توزیع کردیم. تنها پس از یک هفته از اعلام موجودیت پویش در فضای مجازی، هیأت دوچرخه‌سواری رفسنجان به این حرکت پیوست و یک ماه بعد سازمان محیط‌زیست از سه‌شنبه‌های بدون خودرو حمایت کرد.»
به گفته بختیاری بعد از سازمان محیط‌زیست، شهرداری تهران و سایر ارگان‌ها و تشکل‌های مردمی نیز وارد عمل شدند که برای جلب مشارکت برخی از این نهادها، علاوه بر ظرفیت‌های فضای مجازی، به صورت شخصی و رو در رو وارد مذاکره شدم.
اما چرا سه‌شنبه‌ها؟ بختیاری در این رابطه نیز گفته است: «من فکر کردم که روزهای میانی هفته می‌تواند پرترددترین روز هفته باشد برای همین تصمیم گرفتم روز میانی هفته یا سه‌شنبه را به‌عنوان شعار کمپین یا پویش مطرح کنم و امیدوارم که این حرکت مردمی به سایر روزهای هفته نیز تعمیم پیدا کند.» صاحب ایده پویش سه‌شنبه‌های بدون خودرو معتقد است علاوه بر مردم دولت نیز باید زیرساخت‌های حمل‌ونقل عمومی را تقویت کند و با ایجاد ناوگان کافی، در دسترس و حتی دارای زیبایی‌های بصری مردم را به استفاده از وسایل حمل‌ونقل عمومی تشویق کند.
آلودگی هوا؛ یک معضل جهانی
سازمان بهداشت جهانی ضمن هشدار درباره افزایش آلودگی هوا در شهرهای مختلف جهان، برآورد کرده است که سالانه دست‌کم ۷ میلیون نفر در جهان بر اثر آلودگی هوا جان خود را از دست می‌دهند. بر اساس این گزارش از سال ۲۰۰۸ تا ۲۰۱۳به طور سطح آلودگی هوا تا ۸ درصد افزایش یافته است. همچنین آمارهای جهانی می‌گوید که ۸۰ درصد از جمعیت شهری در شهرهایی زندگی می‌کنند که سطح آلودگی هوا در این شهرها بسیار بالاست.
در ایران آمارها در خصوص مرگ و میر شهروندان براثر آلودگی هوا به صورت دقیق روشن نیست، آلودگی هوا سال‌هاست نام تهران را در فهرست آلوده‌ترین شهرهای جهان قرار داده و سلامت میلیون‌ها نفر را تهدید کرده است. مسئولان و کارشناسان نیز بارها از بالا رفتن شمار قربانیان این پدیده گفته‌اند. معصومه آباد، رییس کمیته ایمنی و مدیریت بحران شورای شهر تهران وزارت بهداشت میزان مرگ و میر ناشی از آلودگی های هوا در سال ۹۲ را بیش از ۴ هزار و ۴۰۰ نفر اعلام کرده است که به ازای هر ۲۴ ساعت ۱۲ نفر بر اثر آلودگی هوا به کام مرگ رفته‌اند. به عبارت دیگر هر ۲ ساعت یک نفر بر اثر آلودگی هوا جان خود را از دست داده است. همچنین این آمار نشان می‌دهد که در سال ۹۳ سه هزار شهروند تهرانی بر اثر آلودگی هو جان خود را از دست داده اند.
پیش از آن هم معاون بهداشتی وزیر بهداشت گفته بود: «در هر ساعت ۲ نفر بر اثر آلودگی هوا در تهران فوت می‌کنند.» با یک حساب سر انگشتی می‌توان گفت روزانه ۴۸ نفر و سالانه بیش از ۱۷ هزار و ۵۰۰ نفر قربانی تنفس در هوای پایتخت می‌شوند. مهدی قطعی، مدیر طرح کلان ملی سیستم‌های حمل و نقل هوشمند درون شهری و برون شهری هم چندی پیش اعلام کرده بود که سالانه ۴۵ هزار نفر در کشور بر اثر آلودگی هوا می‌میرند.
نقش مهم ترویج و ترویج‌گران
به جرات می‌توان گفت آلودگی هوا اگر مهم‌ترین بحران محیط‌زیستی پیش روی ایران نباشد، یکی از مهم‌ترین‌ها چالش‌‌های پیش روی دولت و از مهم‌ترین مشکلات زندگی شهروندان شهرهای بزرگ است. این‌جاست که اهمیت نقش ترویج‌گران و حرکت‌های ترویجی در خصوص خواست و حق برخورداری ازهوای پاک بیش‌تر مشخص می‌شود. کمپین سه‌شنبه‌های بدون خودرو، خون تازه‌ای است در رگ‌های فعالیت‌های ترویجی برای رفع معضل آلودگی هوا. مدرسه پرتو پیش‌تر دلایل اهمیت فعالیت‌های ترویجی و همچنین چند کارزار پیشنهادی برای ترویج حق داشتن هوای پاک را در مقاله‌ای منتشر کرده است که این‌جا می‌توانید بخوانید.
